“Savaşlar insanların zihinlerinde başlar, bu nedenle barışın savunması da insanların zihinlerinde inşa edilmelidir.” - UNESCO Kurucu Yasası
UNESCO Nedir?
UNESCO, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumudur. Eğitim, bilim, kültür, bilgi ve iletişim alanlarında uluslararası iş birliğini teşvik ederek barış ve güvenliğe katkıda bulunmaktadır. UNESCO, bilgi paylaşımını ve fikirlerin serbestçe dolaşımını teşvik ederek karşılıklı anlayışı artırmayı ve bireylerin yaşamlarına dair daha derin bir kavrayış geliştirmeyi amaçlamaktadır. UNESCO'nun programları, 2015 yılında BM Genel Kurulu tarafından kabul edilen 2030 Gündeminde tanımlanan Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunur.
UNESCO Anayasası 1945'te Londra'da kabul edilip 1946'da yürürlüğe girmiştir.
UNESCO, otuz yıldan kısa bir süre içinde gerçekleşen iki Dünya Savaşı sonrasında devletler arasındaki ekonomik ve siyasî anlaşmaların yeterli olmadığı gerekçesiyle insanların zihinlerinde kalıcı barışı inşa etme vizyonuyla kurulmuştur.
Yıllar içinde, UNESCO bu amaca ulaşmak için öncü programlar başlatmıştır.
UNESCO, her ulustan düşünürleri, sanatçıları ve entelektüelleri seferber etmiş, kuruluşundan bu yana dünyayı değiştiren yenilikçi projeler geliştirmiştir:
İnsan ve Biyosfer programı (1971)
Dünya Mirası Sözleşmesi (1972)
Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi (2003)
Henüz 1942 yılında savaş zamanında Avrupa Ülkeleri Birleşik Krallık’ta gerçekleşen Müttefikler Eğitim Bakanları Konferansında (CAME) bir araya gelmişlerdir. İkinci Dünya Savaşı devam ederken, bu ülkeler barış sağlandıktan sonra eğitim sistemlerini yeniden inşa etmenin yollarını ve araçlarını tartışmışlardır. Bu girişim, oldukça hızlı bir şekilde gelişmiş ve kısa zamanda evrensel bir nitelik kazanmıştır. Birleşik Devletler dâhil olmak üzere yeni hükûmetler katılmaya karar vermiştir.
CAME'nin önerisi doğrultusunda Londra'da 1-6 Kasım 1945 tarihlerinde bir eğitim ve kültür kurumu kurulması için Birleşmiş Milletler Konferansı (ECO/CONF) düzenlenmiştir. Konferans başlatıldığında savaş neredeyse sona ermişti. Konferans, gerçek barış kültürünü oluşturacak bir kurum kurmaya karar veren kırk dört ülkenin temsilcilerini bir araya getirmiştir. Onların gözünde, yeni kurum “insanlığın entelektüel ve ahlaki dayanışmasını” kurmalı ve bu dayanışmayı kurarken başka bir dünya savaşının başlamasını engellemelidir.
Konferansın sonunda otuz yedi ülke Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu’nu (UNESCO) kurmuştur. 16 Kasım 1945 tarihinde imzalanan UNESCO Kuruluş Sözleşmesi, yirmi ülkenin onamasının ardından, 4 Kasım 1946 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu yirmi ülke Avustralya, Birleşik Krallık, Birleşik Devletler, Brezilya, Çekoslovakya, Çin, Danimarka, Dominik Cumhuriyeti, Fransa, Güney Afrika, Hindistan, Kanada, Lübnan, Meksika, Mısır Norveç, Suudi Arabistan, Türkiye, Yeni Zelanda ve Yunanistan’dır. UNESCO Genel Konferansının ilk oturumu, oy hakkına sahip 30 hükûmetin temsilcilerinin katılımıyla 19 Kasım- 10 Aralık 1946 tarihleri arasında Paris’te gerçekleştirilmiştir.
İkinci Dünya Savaşının siyasi bölünmeleri, UNESCO'nun kurucu Taraf Devletlerini belirlemiştir. Japonya ve Almanya Federal Cumhuriyeti 1951 yılına kadar üye olmamış, İspanya ise 1953 yılında üye olarak kabul edilmiştir. Soğuk Savaş, sömürgecilik ve SSCB'nin dağılması gibi diğer önemli tarihsel faktörler de UNESCO üzerinde iz bırakmıştır. SSCB, 1954 yılında UNESCO’ya katılmış ve 1992 yılında yerini Rusya Federasyonu ve 12 eski Sovyet Cumhuriyeti almıştır. 19 Afrika Ülkesi ise 1960’lı yıllarda UNESCO’ya taraf olmuştur.
Çin Halk Cumhuriyeti Birleşmiş Milletlere üye olmasının bir sonucu olarak 1971’den beri UNESCO'da Çin’in tek meşru temsilcisi olarak yer almıştır. Alman Demokratik Cumhuriyeti, Almanya Federal Cumhuriyeti’ne katıldığı 1972-1990 yılları arasında yıllarda UNESCO’ya taraf olmuştur.
Bazı ülkeler siyasi nedenlerle zaman zaman çeşitli şekillerde Kurumdan çekilmişlerdir. Bu ülkeler içerisinde zamanla tekrar UNESCO’ya katılanlar bulunmaktadır. Güney Afrika 1955-1994 yılları arasında, Amerika Birleşik Devletleri 1985-2003 ve 2018-2023 yılları arasında, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı 1986-1997 yılları arasında ve Singapur 1986-2007 yılları arasında Kurumda taraf olarak yer almamıştır.
