UNESCO 1970 Tarihli Kültür Varlıklarının Kanunsuz İthal, İhraç ve Mülkiyet Transferinin Önlenmesi ve Yasaklanması İçin Alınacak Tedbirlerle İlgili Sözleşmesi Hakkında
UNESCO 1970 tarihli Kültür Varlıklarının Kanunsuz İthal, İhraç ve Mülkiyet Transferinin Önlenmesi ve Yasaklanması İçin Alınacak Tedbirlerle İlgili Sözleşmesi, Taraf Devletleri kültür varlıklarının yasadışı ticaretinin yasaklanması ve önlenmesi için tedbirler almaya davet etmektedir. Sözleşme, Taraf Devletler için kültür varlıklarının ithal, ihraç ve transferinin yasaklanması ve önlenmesi için alınacak tedbirler konusunda ortak bir çerçeve sunmaktadır.
Kültürel varlıkların iadesi ve yeniden tesisi Sözleşme’nin merkezinde yer almaktadır ve Sözleşme ulusların kimliğini temelden korumayı ve dayanışma ruhunun güçleneceği barışçıl toplumları teşvik etmeyi ilke edinmiştir.
Dolayısıyla 1970 Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma 2030 Amaçları’nda tanımlanan hedefler ile tamamen uyumludur.
Tarihsel Çerçeve
Birçok Devlet 1950 yılından sonra bağımsızlıklarını kazanmaya başlamış ve kültür varlıklarının yasadışı ticaretiyle mücadele etmek amacıyla uluslararası bir anlaşma oluşturmaya çalışmıştır. Ülkelerin bu süre zarfında endişesi, karaborsanın büyümesi ve özellikle de talebi karşılamak için anıtların ve antik alanların parçalanması olmuştur.
UNESCO 12 Ekim - 14 Kasım 1970 tarihleri arasında gerçekleştirilen 16. UNESCO Genel Konferansında 1970 tarihli Kültür Varlıklarının Kanunsuz İthal, İhraç ve Mülkiyet Transferinin Önlenmesi ve Yasaklanması İçin Alınacak Tedbirlerle İlgili Sözleşmesini benimsemiş ve kültür varlıklarının yasadışı ticaretini engellemeyi hedeflemiştir.
UNESCO 1970 tarihli Sözleşme UNESCO’yu kültür varlıklarının yasadışı ticaretine karşı mücadelede öncü bir konuma getirmiştir.
|
İLKELER |
UNESCO 1970 Sözleşmesi korumaya önemli bir rol yüklemektedir. Kültür varlıklarının yasadışı ticaretine karşı mücadelede esas olan koruma, özellikle aşağıdakilerden meydana gelmektedir:
|
UNESCO 1970 Sözleşmesi’nin 7. ve 13. maddeleri iadeye ilişkin hükümleri düzenlemektedir. Bir müzeden, kamusal veya dini mimari veya benzer bir kurumdan envanteri çıkarılan ve çalınan kültür varlıkları için, UNESCO 1970 Sözleşmesi madde 7’nin (b) bendi (ii). paragrafı, Taraf Devletlerin çalınan ve ithal edilen her türlü kültürel varlığa el koymak ve iade etmek için uygun önlemleri almasını öngörmektedir. UNESCO 1970 Sözleşmesi madde 13’de tarafların iade ve iş birliği konusunda ulusal düzeyde sorumlu oldukları belirtilmektedir. |
Taraf Devletler arasında uluslararası iş birliğinin güçlendirilmesi UNESCO 1970 Sözleşmesi’nin ana ilkelerinden biridir. UNESCO 1970 Sözleşmesi madde 9, Taraf Devletlere iş birliği içinde yürütülen her türlü uluslararası faaliyete katılma yükümlülüğü getirmektedir. Sözleşme, uluslararası iş birliği çerçevesinde, madde 9’un temelinde ikili anlaşmaların müzakere edilmesi veya kültür varlıklarının ihracatı, ithalatı ve uluslararası ticaretinin kontrolü gibi daha belirgin eylemlerin gerçekleştirilmesine imkân tanımaktadır. UNESCO, Devletler arasında ticaret hukuku başta olmak üzere, özel hukuk konularının güncelleştirilmesi, uyumlu hale getirilmesi ve koordinasyonuna ilişkin ihtiyaçları ve yöntemleri de araştırmaktadır. UNESCO, kültür varlıklarının yasadışı ticaretiyle mücadelede daha etkili olabilmek amacıyla, Uluslararası Özel Hukukun Birleştirilmesi Enstitüsü’nden (UNIDROIT) 1970 Sözleşmesi'nde doğrudan ele alınmayan özel hukuk meselelerini incelemesini talep etmiştir. Çalınmış veya Kanunsuz Şekilde İhraç Edilmiş Kültürel Varlıklar Sözleşmesi (1995), özel hukuk açısından UNESCO 1970 Sözleşmesi’ne tamamlayıcı belge niteliğindedir. Devletler, bu sözleşme bağlamında, çalınmış veya yasadışı yollardan ithal edilmiş kültürel varlıkların iadesi için sabit bir uygulamayı benimsemekte ve iade iddialarının doğrudan ulusal mahkemelerde incelenmesine izin vermektedir. Ek olarak UNIDROIT Sözleşmesi, yalnızca beyan edilmiş ve envanteri tutulmuş kültürel varlıkları değil, her türlü çalınmış kültürel varlıkları içermekte ve tüm kültürel varlıkların ülkelerine iade edilmelerini şart koşmaktadır. UNESCO 1970 Sözleşmesi madde 9’a göre, özel mülkiyetten çalınan veya kaçak kazılardan çıkan veya henüz listeye alınmamış kültür varlıkları gibi önceki hükümlerin kapsamına girmeyen iade veya iade durumları için Devletler arasında ikili müzakereler teşvik edilmektedir. UNESCO Kültürel Varlıkların Ait Oldukları Ülkelere İadesinin Teşviki Hükûmetler Arası Komitesi (ICPRCP) ile kültür varlıklarının iadesi ve eski haline getirilmesine ilişkin taleplerle ilgili olarak Devletler arasında ikili müzakereleri kolaylaştırması da istenebilmektedir. Dolayısıyla, kültür varlıklarının iadesi veya eski haline getirilmesi UNESCO 1970 Sözleşmesi’nin ruhuna uygun olarak gerçekleştirilecektir. |
Taraf Devletler
UNESCO 1970 Sözleşmesi, UNESCO’nun aralarında pek çok kültür varlığı açısından zengin ülkesi ve eskiden yasadışı trafiğe maruz kalan ülkeler de dâhil 145 Devlet tarafından benimsenmiştir.
UNESCO 1970 Sözleşmesi’ni Kabul Eden Devletlerin Kronolojik Listesi
Sözleşmenin yasadışı kaçakçılığın merkezi olan veya olmuş ülkeler tarafından onaylanması, UNESCO ve 1970 Sözleşmesi’ne özgü uluslararası iş birliği dinamiğinin bir parçası olan yasadışı kaçakçılıkla mücadele için ortak çabalara olanak sağlamaktadır.
Sözleşme, 24 Ocak 1972 tarihinde veya daha önce onay, kabul, uygun bulma veya katılma belgelerini tevdi eden Devletler bakımından 24 Nisan 1972 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sözleşme, bir Devletin onay, kabul veya katılma belgesini tevdi etmesinden üç ay sonra yürürlüğe girmektedir.
UNESCO 1970 Sözleşmesi kapsamında Taraf Devletler şunları yapmalıdır:
UNESCO 1970 Sözleşmesi kapsamında UNESCO Türkiye Millî Komisyonu İzleme Grupları içerisinde yer alan Yerlerinden Edilmiş Kültür Varlıkları İzleme Grubu çalışmalarını Sözleşme çerçevesinde, yurtdışında bulunan kültür varlıklarının iade çalışmalarında, akademik destek ve danışmanlık sağlanması, eserlerin iade yöntemlerine ilişkin stratejilerin belirlenmesi ve iade süreçlerindeki mevcut veya olası eğilimlerin değerlendirilmesi konuları kapsamında sürdürmektedir.