“Altında doğduğunuz gökyüzünü hatırlayın, yıldızın hikâyelerinin her birini bilin. Ay’ı hatırla, onun kim olduğunu bil. (…) Kabileleri, aileleri, geçmişleri olan bitkileri, ağaçları, hayvanı da hatırlayın.”
Binlerce yıldır, Muscogee (Creek) Ulusu’ndan Amerikalı şair Joy Harjo’nun çok iyi tanımladığı gibi, yerli halklar toprak, gökyüzü ve mevsimler hakkında kapsamlı bilgi geliştirmişlerdir. Yıllar içinde, bu derin bilgi havuzu, ekin ekmekten hava durumunu tahmin etmeye kadar bir dizi pratik kullanıma sunulmuştur.
Doğal çevremizin yeni ve tehlikeli tehditlerle karşı karşıya olduğu bir dönemde, bu kültürler, diller ve bilgi sistemleri sürdürülebilirliği sağlama ve iklim değişikliğiyle mücadele çabalarımızda yararlanmamız gereken inanılmaz bir kaynaktır. Gerçekten de, dünya topraklarının dörtte biri geleneksel olarak yerli halklar tarafından yönetilmekte, kullanılmakta veya işgal edilmektedir.
UNESCO, Dünya Yerli Halklar Günü’nü kutlarken, bu toplulukların değişim aktörleri, doğal kaynakların koruyucuları ve benzersiz dünya görüşleri, bilgi ve becerilerinin taşıyıcıları olarak rollerini tam olarak yerine getirebilmelerini sağlamaya kararlıdır.
İlk olarak 2003 Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi aracılığıyla kolektif belleğin ve kültürel mirasın korunmasını ve aktarılmasını desteklemektedir. Örneğin 2021 yılında bu, Awajún halkının doğayla uyumlu ilişkilerinin bir örneği olarak İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesine kaydedilmesini sağlamıştır. Gerçekten de, binlerce yıl boyunca, Awajún kadınları saksı yapmak ve süslemek için kullandıkları bitkiler hakkında kapsamlı bilgi geliştirmişler ve bu uzmanlığı başkalarına aktarmışlardır.
İkincisi, birçoğu tehlikede olan yerli dilleri korumak için çalışmaktayız. Her yerli dil, bin yıldan fazla süre boyunca gelişen tarih, kültür, değerler ve bilgi ile dolup taşan bir hazinedir. Yerli bir dil tükendiğinde, bilgi birikimi de tükenir - ve bu yıl başlayan UNESCO liderliğindeki - Uluslararası Yerli Dilleri On Yılı boyunca, bu konuda farkındalık yaratmaya çalışmaktayız.
Üçüncüsü, yerli bilgiye dikkat çekmek için çalışmaktayız. Özellikle, Yerel ve Yerli Bilgi Sistemleri programımız, yerli ve yerel bilgiyi bilim - politika arayüzüne getirmeyi amaçlamaktadır. Bu programın bir parçası olarak, şu anda Malavi ve Tayland’ı Ulusal Ekosistem Değerlendirmelerine yerli ve yerel bilgileri dâhil etmeleri için desteklemekteyiz. UNESCO liderliğindeki Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma için Okyanus Bilimi On Yılı, Pasifik ülkelerindeki yerel bilgi sahipleriyle Hükûmetler arası Oşinografi Komisyonu çalışmaları da bu konuda mükemmel bir fırsat sunmaktadır.
Bu yıl, Uluslararası Gün, yerli kadınların geleneksel bilginin korunmasında ve aktarılmasında oynadığı hayati role odaklanmaktadır. UNESCO eylemlerini teşvik etmek ve tanıtmak için 2019 yılında Meksikalı oyuncu Yalitza Aparicio’yu Yerli Halklar için İyi Niyet Elçisi olarak seçmiştir. Yakın zamanda söylediği gibi, “Birbirimize karşı daha destekleyici ve empatik bireyler olmayı öğrenmeliyiz: Bu, gelecekteki değişimin anahtarı, herhangi bir ilerleme için gerekli temeldir.”
Bu yerel bir çaba değildir, evrensel bir çabadır. Her insanın temel haklarını savunmakla ilgilidir. Yerli halklar geçmişin insanları değildir, ilham almamız gereken geleceğin insanlarıdır. Çünkü yerli halklar bize bir şey öğretebiliyorsa, o da şudur: Doğa ve insanlığın bir arada var olabileceğidir.
Bu yazı için https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000382366?posInSet=4&queryId=N-2290c479-e730-44ee-b172-130746cb2765 adresinde yer alan metinden faydalanılmış, yazının Türkçe çevirisi yapılmıştır.