Jeoloji ve Yerbilimleri
Yerbilimleri, çevremizi korumak ve sürdürülebilir bir şekilde geliştirmek için üstesinden gelmemiz gereken zorluklara ilişkin önemli yanıtlara sahiptir. Yerbilimleri, mevcut küresel değişimi anlamak, Dünyanın sürdürülebilirliğine yardımcı olmak ve ülkelerin mineral kaynaklarını yönetme kapasitelerini artırmak için önemlidir. Uluslararası Yerbilimleri ve Jeoparklar Programı, yerbilimlerindeki uluslararası işbirliğini, gelişmekte olan ülkelerden gelen projelere ve yerbilimcilere özel bir vurgu yaparak teşvik etmektedir. Doğal afetlerin azaltılması, tıbbi jeoloji, mineral ve yeraltı suyu kaynağının çıkarılması dâhil olmak üzere sürdürülebilir kalkınma için açık bir toplumsal oryantasyon ile somut projeleri teşvik etmektedir.
1972'deki başlangıcından bu yana, Dünya'nın jeolojisi üzerine yaklaşık 150 ülkede 340'tan fazla uluslararası işbirliği projesiyle, jeolojik kaynaklar ve süreçler hakkındaki bilgi birikimine ve yer kaynakları ve süreçleriyle ilgili bilim insanları arasında ağlar oluşturulmasına katkıda bulunmuştur. UNESCO Küresel Jeoparkları, uluslararası jeolojik değerlere sahip olan alanları teşvik eder ve yerel sürdürülebilir kalkınmanın temelini oluşturur.
Uluslararası Yerbilimleri ve Jeoparklar Programı (IGGP)
Yerbilimleri, Dünya, sistemleri ve 4.6 milyar yıllık tarihi hakkında bize çok önemli bilgiler vermektedir. Bu bilgiler, küresel ısınma etkilerinin azaltılması ve jeolojik tehlikelerin risklerinin azaltılması gibi insanlığın günümüzde karşılaştığı zorluklara cevap vermek ve gelecek nesiller için dünyamızın sahip olduğu kaynakların korunması için gereklidir.
Yerbilimlerinde günümüzdeki toplumsal zorlukları daha yakından yansıtmak ve jeolojik öneme sahip önceki ağda bulunan alanlara uluslararası bir statü sağlamak için, 17 Kasım 2015 tarihinde UNESCO Genel Konferansı tarafından Uluslararası Yerbilimleri ve Jeoparklar Programı (IGGP) kurulmuştur.
Uluslararası Yerbilimleri ve Jeoparklar Programı 40 yılı aşkın süredir, Dünyayı ve jeolojik süreçleri toplumsal önemi artan temalar altında incelemek, uluslararası jeolojik öneme sahip ve yerel sürdürülebilir kalkınmanın temeli olan UNESCO Küresel Jeoparklarını teşvik etmek için bütün dünyadan yerbilimcileri bir araya getirmektedir.
UNESCO Küresel Jeoparkları
UNESCO Küresel Jeoparkları koruma, sürdürülebilir kalkınma ve toplum katılımının ortaklaşa uygulanabildiği alanlar olmaları nedeniyle, Dünyada tanınırlıkları giderek artan alanlardır. Uluslararası öneme sahip bu alanlar koruma, eğitim ve sürdürülebilir kalkınma konularında bütünleşik bir yaklaşımla yönetilen alanlardır.
2001 yılında UNESCO jeoparklarla çalışmaya başlamış olup, 2004 yılında Küresel Jeopark Ağı (Global Geopark Network) Paris’te bir araya gelmiştir. 2015 yılında UNESCO 38. Genel Konferansında jeoparkların statüsü değişerek, UNESCO tarafından uluslararası tescilinin mümkün olduğu bir UNESCO Programı olmasına karar verilmiştir. Uluslararası Yerbilimleri ve Jeoparklar Programı (IGGP) Tüzüğü kabul edilerek, UNESCO Küresel Jeoparkı kavramı oluşmuş ve bu statüye sahip alanlara UNESCO Jeopark logosu tasarlanmıştır.
Kriterlere sahip olduğu değerlendirilen aday jeopark alanı başvuruları taraf devletlerce uygun görüldüğü şekilde Ulusal Jeopark Komiteleri, Millî Komisyonlar veya UNESCO ile ilişkili yönetici organ aracılığıyla UNESCO’ya iletilmektedir. UNESCO Sekretaryası tarafından adaylık dosyaları jeolojik miras konusunda danışma organı olan Uluslararası Jeolojik Bilimler Birliğine (International Union of Geological Sciences, IUGS) iletilmekte olup, yapılan değerlendirmenin sonucu UNESCO Küresel Jeopark Konseyine iletilmektedir. Jeopark alanlarına ilişkin adaylık başvuruları UNESCO Küresel Jeopark Konseyince uygulama yönergesine göre değerlendirilerek, alınan tavsiye kararı UNESCO Yürütme Kuruluna sunularak, nihaî karara varılmaktadır. Jeopark alanlarının belirlenmesinin yanı sıra, yeniden değerlendirme ve alan büyüklüğündeki değişiklik süreçleri de Konsey tarafından yürütülmektedir.
Türkiye’nin ilk ve tek UNESCO jeoparkı Manisa’da bulunan Kula UNESCO Küresel Jeoparkı’dır. UNESCO Küresel Jeopark Ağında 2019 yılı itibariyle 41 ülkeden 147 Jeopark bulunmaktadır.
Jeopark alanlarının odaklandığı öncelikli konular arasında, doğal kaynaklar, jeolojik tehlikeler, iklim değişikliği, eğitim, bilim, kültür, kadınlar ve toplumsal cinsiyet eşitliği, sürdürülebilir kalkınma, yerel bilginin korunması ve jeolojik koruma bulunmaktadır.
UNESCO Küresel Jeopark Ağında bulunan alanlar için Tıklayınız.