İnsan ve Biyosfer Programı

İnsan ve Biyosfer Programı (Man and the Biosphere (MAB) Programme) insan ve çevre arasındaki ilişkiyi bilimsel bir tabanda değerlendiren hükûmetler arası bir programdır.  Program, insan geçim kaynaklarını iyileştirmek ve ekosistemleri korumak amacıyla doğa bilimlerini ve sosyal bilimleri bir araya getirir. Böylece sosyal ve kültürel olarak uygun ve çevresel olarak sürdürülebilir yenilikçi ekonomik kalkınma yaklaşımlarını teşvik eder.

Dünya Biyosfer Rezervleri Ağı Dünya Biyosfer Rezervleri Ağı (WNBR – World Network of Biosphere Reserves) 134 ülkede, 22 sınır ötesi alan da dâhil olmak üzere 738 alandan oluşmaktadır.

Vizyon

Program, insanların, ortak geleceklerinin ve gezegenle etkileşimlerinin bilincinde oldukları ve biyosfer içinde uyumla gelişen toplumlar inşa etmek için kolektif ve sorumlu bir şekilde hareket ettikleri bir dünyayı amaçlamaktadır. MAB programı ve Dünya Biyosfer Rezervleri Ağı, biyosfer rezervleri aracılığıyla bu vizyona hizmet etmektedir.

Misyon (2015 – 2025 dönemi için)

• Dünya Biyosfer Rezervleri Ağı aracılığıyla sürdürülebilir kalkınma modellerini geliştirmek ve güçlendirmek
• Deneyimleri ve öğrenilenleri paylaşmak ve bunların küresel olarak yayılmasını ve uygulanmasını kolaylaştırmak
• Biyosfer rezervlerinin değerlendirilmesi ve yüksek kaliteli yönetimi ile birlikte sürdürülebilir kalkınma, planlama ve hesap verebilir ve dirençli kurumlar için stratejileri ve politikaları desteklemek
• Üye Devletlerin ve paydaşların Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarına ulaşmalarına aşağıdakilerle ilgili deneyimleri ve öğrenilenleri paylaşarak yardımcı olmak:

• Biyoçeşitliliğin ve doğal kaynakların sürdürülebilir yönetimi
• İklim değişikliğinin kontrol altına alınması
• İklim değişikliğine uyum için politikaların, teknolojilerin ve yeniliklerin araştırılması ve test edilmesi

MAB Programı Nasıl Çalışır?

UNESCO'nun hükûmetler arası yapısı, hükûmetlerin araştırma ve eğitim programlarının planlanmasını ve uygulanmasını teknik yardım ve bilimsel tavsiye ile desteklemesine yardımcı olması için gereken çerçeveyi MAB Programına sağlar.

MAB Programı UNESCO'nun düzenli bütçesiyle finanse edilir. Ayrıca Üye Devletler tarafından sağlanan güven fonlarını, ikili ve çok taraflı kaynakları ve ülkeler, özel sektör ve özel kurumlar tarafından sağlanan bütçe dışı fonları da harekete geçirir.

MAB Programı Yönetişimi

MAB programının gündemi, ana yönetim organı olan MAB Uluslararası Eşgüdüm Konseyi (MAB International Coordinating Council) tarafından belirlenir. MAB Uluslararası Eşgüdüm Konseyi, UNESCO Genel Konferansı tarafından seçilen 34 Üye Devletten oluşur. MAB programı, Üye Devletler tarafından kabul edilen 2015 - 2025 Yol Haritası uyarınca yürütülmektedir.

Danışma Organları

Uluslararası Biyosfer Rezervleri Danışma Komitesi (International Advisory Committee For Biosphere Reserves - IAC), UNESCO Genel Direktörüne ve MAB ICC'ye Dünya Biyosfer Rezervleri Ağı ile ilgili bilimsel ve teknik tavsiyelerde bulunur.

Uluslararası Destek Grubu (International Support Group - ISG), MAB Sekreterliğine Madrid Eylem Planının (Madrid Action Plan for Biosphere Reserves) uygulanması ve MAB Programının diğer yönleri hakkında tavsiyelerde bulunur.

MAB Bürosu

Büro, UNESCO'nun jeopolitik bölgelerini temsil eden bir başkan ve beş başkan yardımcısından oluşur. MAB Bürosu üyeleri, MAB Konseyi üyeleri tarafından seçilir.

32. MAB ICC'nin Oturumundan önce 20 Ekim 2020'de seçilen Büro'nun bileşimi aşağıdaki gibidir:

Başkan

Adepoju ADESHOLA, Nijerya (Grup Va Afrika Ülkeleri)

Başkan Yardımcıları

• Grup II (Doğu Avrupa Ülkeleri): Rusya Federasyonu
• Grup III (Latin Amerika ve Karayip Ülkeleri): Peru
• Grup IV (Asya ve Pasifik Ülkeleri): Kazakistan
• Grup Vb (Arap Ülkeleri): Sudan

Raportör

• Grup I (Batı Avrupa ve Kuzey Amerika Ülkeleri): Avusturya

MAB Sekreterliği

MAB Sekreterliği, UNESCO'nun Ekoloji ve Yer Bilimleri Bölümü'nde bulunur ve MAB programının çalışmalarını ulusal ve bölgesel düzeylerde koordine etmek için dünya çapındaki farklı saha ofisleriyle yakın iş birliği içinde çalışır.

MAB Ulusal Komiteleri

Uluslararası programa maksimum ulusal katılımı sağlamak için her Üye Devlet, kalıcı ve tam işlevli bir ulusal komite kurmaya davet edilir. MAB Ulusal Komiteleri, MAB Programının uygulanmasında temel bir rol oynamaktadır. MAB şu anda UNESCO'nun 195 Üye Devleti ve dokuz Ortak Üye Devleti tarafından kurulmuş 158 Ulusal Komite aracılığıyla faaliyet göstermektedir.

MAB Programının Yönetişimi ile ilgili detaylı bilgi almak için https://en.unesco.org/mab/governance adresini ziyaret edebilirsiniz.

Önemli Belgeler

Seville Stratejisi ve Biyosfer Rezervleri Ağının Yasal Çerçevesi

İspanya’nın Seville kentinde 1995 yılında düzenlenen Biyosfer Rezervleri Kongresi sonucunda “Seville Stratejisi ve Biyosfer Rezervleri Ağının Yasal Çerçevesi” hazırlanmıştır. Seville stratejisi, biyosfer rezervlerinin daha da geliştirilmesi için yürütülecek çalışmalar ve alınması gereken önlemler ile biyosfer rezervleri için küresel ağın kurulmasının genel prensiplerini içermektedir.

Madrid Eylem Planı

2008 yılında Madrid’de düzenlenen ve ülkemizin katkı verdiği III. Dünya Biyosfer Rezervleri Kongresi ise “Madrid Eylem Planı” adlı belgeyle sonuçlanmıştır. Seville Stratejisi’nin araçlarını kullanarak 21. yüzyılda sürdürülebilir kalkınmaya adanmış uluslararası alanlar olarak biyosfer rezervlerini öne çıkarmayı hedefleyen eylemler paketidir.

Biyosfer Rezervleri nelerdir?

Biyosfer rezervleri sürdürülebilir kalkınmanın öğrenildiği alanlardır.

Sosyal ve ekolojik sistemler arasındaki değişiklikleri ve etkileşimleri anlamak ve yönetmek ve ayrıca çıkar çatışmalarını önlemek ve biyolojik çeşitliliğin yönetimi için disiplinler arası yaklaşımların test edilebileceği laboratuvarlar olarak değerlendirebilirler. Biyosfer rezervleri küresel zorluklara yerel çözümler sunar.

Bu alanlar kara, deniz ve kıyı ekosistemleri gibi farklı türden ekosistemleri içerebilir. Her alan, biyolojik çeşitliliğin korunmasını ve sürdürülebilir kullanımını uzlaştıran çözümleri teşvik etmektedir.

Biyosfer rezervleri, ulusal hükûmetler tarafından belirlenir ve bulundukları devletin yargı yetkisi altındadır.

Biyosfer Rezervleri, MAB Uluslararası Eşgüdüm Konseyi'nin kararlarını takiben UNESCO Genel Direktörü tarafından hükümetler arası MAB Programı kapsamında belirlenir. Statüleri uluslararası olarak tanınmaktadır.

Paydaşlara biyosfer rezervlerinin belirlenmesi ve ilan edilmesi süreçleri ile periyodik gözden geçirme süreçlerinde yardımcı olmak için, MAB Uluslararası Eşgüdüm Konseyi tarafından teknik kılavuzlar oluşturulmaktadır.

MAB Programı ve Türkiye

Türkiye MAB Konsey üyeliğine 2009 yılında gerçekleştirilen UNESCO 35. Genel Konferansında seçilerek 2009 - 2013 yılları arasında bu görevi icra etmiştir. Türkiye Konseye UNESCO 38. Genel Konferansında 2015-2019 dönemi için tekrar seçilmiştir.

Türkiye MAB Programı kapsamında UNESCO’nun diğer programlarında olduğu gibi Avrupa grubu içerisinde yer almaktadır. MAB programının en büyük bölgesel faaliyeti iki yılda bir düzenlenen EuroMAB toplantılarıdır. Türkiye bu toplantıya 2007 yılında ev sahipliği yapmıştır.

Türkiye UNESCO MAB Programının bir üyesidir. Türkiye’nin ilk ve tek Biyosfer Rezervi Artvin İli Borçka İlçesi sınırları içerisinde yer alan Camili Biyosfer Rezervidir.

Camili Biyosfer Rezervi

Camili, 2005 yılında biyosfer rezervi ilan edilmiştir.

Türkiye'nin Kuzeydoğusunda, Artvin ili Borçka ilçesi sınırları içinde yer almaktadır.

Alandan, Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Orman Genel Müdürlüğü ve UNESCO Türkiye Milli Komisyonu MAB İzleme Grubu sorumludur.

Camili, bitki çeşitliliği açısından önemli bir merkez olan Karçal Dağları'nda bulunan bir orman ekosistemidir. Aynı zamanda çok çeşitli türler ve ekosistemlere de ev sahipliği yapmaktadır. Bu çeşitli ekosistemler arasında koruma önceliği olanlar, ılıman kuşak yağmur ormanları, alpin ve subalpin ekosistemleri ve sucul ekositemler olarak sıralanabilir. Camili Biyosfer Rezervi'nde 23'ü endemik olmak üzere 990 bitki türü bulunmaktadır.

Camili Biyosfer Rezervi, insan etkisinden uzak kalmıştır, bu nedenle faunası da çeşitlidir ve koruma önceliği olarak özel öneme sahip birkaç cins ve tür içerir. Bunların en popülerlerinden biri Kafkas Arısıdır. Ayrıca kuş göç yolu üzerinde yer aldığından kuş türleri için de önem arz etmektedir.

Camili halkı daha çok fındık yetiştiriciliği ve bal üretimi gerçekleştirerek geleneksel bir yaşam tarzı sürdürmektedir. Biyosfer Rezervi olarak belirlendikten sonra bölgede ekoturizm faaliyetleri yürüten ailelerin sayısı artmıştır.

Bölge benzersiz tarihi ve kültürel değerlere sahiptir. Camili'de polifonik yaşlılar korosu kurulmuş ve ICH'nin Yaşayan İnsan Hazineleri Listesi'ne (eski bir UNESCO programı) kaydedilmiştir.

2010 yılında UTMK’nın desteğiyle ve ilgili bakanlıklarla iş birliği içinde "Camili Biyosfer Rezervi Yöresel Ürünler Sertifikasyon Projesi" yürütülmüştür. Proje kapsamında yerel üreticiler organik ürün sertifikası kullanmaya hak kazanmışlardır.

UTMK, alana ve MAB Programına ilişkin farkındalık yaratmak için afiş, belgesel, kitap gibi bilgilendirici materyaller hazırlanmış ve ilgili paydaşlar ile bunları paylaşmıştır.

Türkiye'den Biyosfer Rezervleri olarak birçok aday alan bulunmaktadır ve bu potansiyel alanlar üzerinde çalışmalar devam etmektedir.

Camili Biyosfer Rezervi hakkında detaylı bilgi edinmek için Tıklayınız.

Sürdürülebilir Kalkınmada Bir Başarı Öyküsü: “Camili Biyosfer Rezervi” için Tıklayınız