Kardeşlik, neşe ve paylaşımı çağrıştıran bir etkinlik olan Olimpiyat ve Paralimpik Oyunlarına Paris'in ev sahipliği yapacağı 2024 yılı hızla yaklaşırken spora önemli bir vurgu yapılacaktır.
Bununla birlikte, çok sayıda spor etkinliği hâlâ ırkçı söz veya eylemlerle lekelenmektedir. Sadece futbolda, taraftarların %50'sinden fazlası bir maç sırasında bu tür davranışlara tanık olduklarını ifade etmektedir.
İster stadyumların içinde ister dışında olsun, ırk ayrımcılığı her yerde mevcut, kalıcı ve köklüdür ve jeopolitik krizler ve artan eşitsizlikler bunları daha da şiddetlendirmektedir. Uluslararası Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Günü vesilesiyle UNESCO, herkesin insanlık onuruna tam saygı gösterilmesini sağlamak için kolektif bir çaba çağrısında bulunmaktadır.
Genel Direktör tarafından Şubat 2024'te UNESCO İyi Niyet Elçisi olarak atanan Brezilyalı futbolcu Vinícius Júnior örneğini izleyerek, öncelikle ırk ayrımcılığı mağduru olan ve buna karşı mücadele edenlerin seslerine kulak vermeliyiz. Futbolcu, Vini.Jr Enstitüsü aracılığıyla eşitlik ve kapsayıcılığı teşvik etmek amacıyla çok sayıda eğitim girişimini desteklemektedir.
Güçlü sesleri duymak ve klişelerle mücadele etmek için bu seslerin duyulmasını sağlamak amacıyla UNESCO, 2019 yılından bu yana UNESCO Genel Merkezi'nde ırkçılık ve ayrımcılığa karşı bir dizi ustalık sınıfı düzenliyor. Burası gençler, araştırmacılar ve uzmanlar arasında saygılı bir diyalog ortamıdır ve katılımcılara daha kapsayıcı ve açık fikirlerin sözcüsü olma imkânı sunmaktadır. Dünyanın dört bir yanından 6.500'den fazla genç katılmıştır.
Ayrıca, Irkçılık ve Ayrımcılığa Karşı Küresel Forum, ırk ayrımcılığına karşı ortak çözümler bulmak amacıyla diyalog ve paylaşım alanları yaratmanın öneminin bilinciyle her yıl düzenlenmektedir. UNESCO Üye Devletleri tarafından 2020 yılında başlatılan Irkçılığa Karşı Küresel Çağrının ardından oluşturulan etkinlik, hem sivil toplumdan hem de siyasi kurumlardan aktörleri bir araya getirerek birlikte daha kapsayıcı bir toplum yaratmanın yollarını tartışmaktadır.
Forumun 2023 sonbaharında Brezilya'nın São Paulo kentinde düzenlenen en son edisyonu, amacı barış ve eşitlik için ve ayrımcılığa karşı yenilikçi siyasi çözümlerin geliştirilmesini desteklemek olan UNESCO Irkçılık ve Ayrımcılık Karşıtı Yetkililer Ağının ortaya çıkmasını sağlamıştır. Forumda ayrıca Üye Devletlerin ırk ayrımcılığıyla mücadele politikalarını uygulamalarına ve bunların etkilerini ölçmelerine yardımcı olacak bir ırkçılık karşıtı araç seti de tanıtılmıştır.
Dijital devrim çağında başka öncelikler de ortaya çıkmaktadır. Sosyal ağların etkili gücü ve yapay zekâdaki (AI) hızlı ilerleme, ırk ayrımcılığıyla mücadelede yeni acil durumlar yaratmaktadır. Algoritmik modellerin ve yeni teknolojilerin stereotipleri güçlendirmesini, nefret söylemini güçlendirmesini ve ayrımcılığı şiddetlendirmesini önlemek için her türlü çaba gösterilmelidir. Kasım 2021'de UNESCO Taraf Devletleri tarafından oybirliğiyle kabul edilen Yapay Zekâ Etiği Tavsiye Kararı ve Kasım 2023'te Dijital Platformların Yönetişimi için Kılavuz İlkelerin yayınlanması, teknolojik ilerlemenin temel insan hakları pahasına olmamasını sağlamak için yapılan UNESCO’nun öncü girişimleridir.
Bununla birlikte, ırk ayrımcılığına karşı mücadele bir yandan geleceğe bakmayı gerektirirken, bir yandan da tarihe dönüp bakmamızı, toplumlarımızın altını oyan hoşgörüsüzlük ve cehalet güçlerine zaman içinde ışık tutmamızı gerektirmektedir. UNESCO, büyük ölçekli projesi "Köleleştirilmiş Halkların Rotaları" kapsamında Direniş, Özgürlük ve Miras" adlı geniş çaplı projesiyle ile bu konuda çalışmaktadır. Bu proje, son otuz yıldır insanlığa karşı işlenen bu suçun günümüzdeki yansımalarına kadar pek çok yönünü belgelemektedir.
Daha genel anlamda, UNESCO’nun daha bilgili ve kapsayıcı bir dünyayı teşvik eden bilgi üretimine katkıda bulunmaktadır. Bunun bir örneği, 1964 yılında başlayan iddialı bir editoryal girişim olan ve Afrika ve diasporalarına adanmış X. Cildi 2023 yılında yayınlanan Afrika'nın Genel Tarihi'dir (GHA). Önceki ciltler gibi bu kitap da okul müfredatlarına dâhil edilmek üzere tasarlanmıştır. GHA'nın unsurlarının ilk ve ortaokul müfredatına entegre edildiği Kenya, bu konuda öncü bir ülkedir. Afrika ve Afro-Brezilya tarihi ve kültürünün öğretilmesinin 2003 yılından beri zorunlu olduğu Brezilya'da, 2021 yılında Eğitim Bakanlığı'nın girişimiyle koleksiyonun sekiz cildi Portekizceye çevrilmiştir. Bu karar, ülkenin Afrodescendent kültürlerin tanıtımını dönem başkanlığını yürüttüğü G20'nin temel önceliklerinden biri haline getirme kararlılığını yansıtmaktadır.
Güçlü bir eğitim çabası olmaksızın ırk ayrımcılığının kalıcı olarak ortadan kaldırılması mümkün değildir. Bu nedenle UNESCO da bu yılın başlarında "Irkçılığın maskesini düşürmek: Eğitim materyalleri için kılavuz ilkeler" başlıklı kılavuzunu yayınlamıştır. Ders kitabı tasarımcıları, yazarlar ve müfredat yazarlarına yönelik olan bu kılavuz, okul kitaplarındaki ırkçı kalıp yargıların tespit edilmesi ve bunlarla mücadele edilmesi için araçlar sunmaktadır.
Bu Uluslararası Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Gününde, var olan çok sayıda eylem aracının etkili olduğunu görebiliyoruz. Bu nedenle, farklılıklara saygı ve diğerlerinin tanınmasının dünyamızın ortak dayanağı olabilmesi için hep birlikte harekete geçme imkânına sahip olduğumuzu yeniden teyit etmeliyiz.
Bu yazı için https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000389068_eng?posInSet=3&queryId=N-dbe1d0e9-e0f4-43fe-b359-31e7ff17c3d7 adresinde yer alan metinden faydalanılmış, yazının Türkçe çevirisi yapılmıştır.