UNESCO, 2025 Dünya Kitap ve Telif Hakkı Günü’nde, kitapların hayal gücünü besleyen ve toplumları şekillendiren dönüştürücü gücünü kutluyor. Bu özel günün 30. yıl dönümü vesilesiyle, okuryazarlığın ve kitaplara evrensel erişimin teşviki konusunda kaydedilen ilerlemeyi değerlendirmek ve aynı zamanda karşı karşıya olduğumuz devam eden zorlukların altını çizmek için bir fırsat buluyoruz.
Son otuz yılda UNESCO, yalnızca 53 Yaratıcı Edebiyat Şehri aracılığıyla değil, aynı zamanda Dünya Kitap Başkentleri ağıyla da kitapları tanıtma ve okuma kültürünü yaygınlaştırma kararlılığını sürdürdü. Bu yıl, 2025 Dünya Kitap Başkenti ilan edilen Rio de Janeiro, Kitap Geçidi projesi ve kentin en hassas bölgelerinde açılacak yeni kütüphanelerle, kitapların nasıl toplumsal değişime öncülük edebileceğini ve sürdürülebilir ekonomik faydalar sağlayabileceğini gözler önüne serecek.
Ancak kitapların potansiyellerini tam anlamıyla ortaya çıkarabilmeleri için, insanlığın zengin dil çeşitliliğini yansıtmaları gerekir. Günümüzde birçok toplum, kendi anadilinde yeterli kaynaktan yoksun kalmakta; bu durum okuryazarlığı, eğitimi ve kültürel mirasın nesiller arası aktarımını ciddi biçimde engellemektedir. İşte bu nedenle UNESCO, 2023’ten bu yana Victor D.O. Santos ve Anna Forlati’nin kaleme aldığı “Bizi İnsan Yapan Şeyler” adlı resimli kitabı pek çok dilde genç okurlarla buluşturmak için çalışıyor. Dilsel ve kültürel çeşitliliğin insanlığı nasıl zenginleştirdiğini anlatan bu eserin Hawaii baskısı, bu yıl Şubat ayında 4.000 öğrenciye ulaştırıldı.
Yeni teknolojiler, kitaplara ve yayıncılık altyapısına erişimi genişletme imkânı sunarken, dijital uçurum küresel yaratıcı ekonomi genelinde eşitsizlikleri derinleştirmeye devam ediyor. UNESCO, bu zorluklara yanıt olarak Kültürel Çeşitlilik Uluslararası Fonu aracılığıyla kitap sektörünü destekleyen ve telif haklarını koruyan bir düzineden fazla projeyi hayata geçirdi. Bunlar arasında Brezilya’da dijital yayıncılık alanında yerli yaratıcılara yönelik çalışmalar ve Etiyopya’da fikri mülkiyet haklarının güçlendirilmesi girişimleri de yer alıyor.
UNESCO ayrıca, kitap ve yayıncılık sektörünün sürdürülebilir kalkınmanın temel itici güçlerinden biri olduğunu kabul ederek, şu anda sektörün Afrika genelindeki genişlemesini haritalandırıyor. Bu yıl yayımlanacak rapor, 54 Afrika Üye Devleti’nde yayıncılık alanındaki eğilimleri, karşılaşılan zorlukları ve büyüme fırsatlarını analiz ederek, sektörün ekonomik ve toplumsal ilerlemeye katkısını artırmayı hedefliyor.
Dünya kitaplar olmadan gelişemez. Kitaplar, satır satır ve sayfa sayfa, düşüncelerimizi besler; bize yeni ufuklar açar ve insanlığın karşı karşıya olduğu karmaşık sorunlarla başa çıkmak için gereken yaratıcılığı teşvik eder. Nijeryalı yazar Ben Okri’nin sözleriyle ifade edecek olursak: Bu “varoluşsal yaratıcılık”, insanlara hayatlarını “toplumu yeniden hayal etmeye” adama gücü verir.
Bu Dünya Kitap ve Telif Hakkı Günü’nde, tüm dünyadaki okur ve yazarlara desteğimizi bir kez daha yineliyoruz. Çünkü bugün, bu yaratıcılığa her zamankinden daha fazla ihtiyacımız var.”
©Shutterstock
Bu yazı için https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000393492?posInSet=6&queryId=N-02c842d8-48c3-4c96-823b-3b72fd95edf1 adresinde yer alan metinden faydalanılmış, yazının Türkçe çevirisi yapılmıştır.