© UNESCO/ Adobe Stock / NicoElNino
Etik Etki Değerlendirmesi (EIA), bir yapay zekâ sisteminin tasarlanması, geliştirilmesi ve uygulanması süreçlerinin tamamını kapsar. Bu sayede, sistem kamuya sunulmadan önce ve sonra ortaya çıkabilecek risklerin değerlendirilmesine imkân tanır.
Bu yaklaşım, yalnızca teknik performansa değil, aynı zamanda etik sonuçlara da odaklanarak; insan hakları, adalet, şeffaflık, hesap verebilirlik ve güvenlik gibi temel ilkelerin tüm yaşam döngüsü boyunca gözetilmesini sağlar.
Bu değerlendirme, yapay zekânın etik biçimde tasarlanması ve kullanılmasının sağlanmasında hayati bir bileşendir.
Yapay zekâ sistemleri ve araçları çoğu zaman, potansiyel risklerin ve bu risklerin nasıl azaltılabileceğine dair açık ve şeffaf bir analiz yapılmaksızın, hatta bu riskler önceden öngörülebilir olsa bile, kullanıcıların hizmetine sunulmuştur.
Bu yaklaşımın tehlikeleri, geliştiricileri tarafından “deneysel” olarak tanımlanan güçlü yeni üretken yapay zekâ araçlarının ortaya çıkışıyla daha da artmıştır. Bu tür modeller sıklıkla yanıltıcı, hatalı veya ayrımcı içerikler üretmiş ve bu durum etik denetim ve sorumluluk mekanizmalarının önemini bir kez daha gözler önüne sermiştir.
Etik Etki Değerlendirmesi (EIA) öncelikli olarak, yapay zekâ sistemlerinin tedarik sürecinde görev alan kamu sektörü yetkililerine yardımcı olmak amacıyla tasarlanmıştır. Bu araç, yetkililere satın almayı planladıkları yapay zekâ sistemlerinin UNESCO’nun Yapay Zekânın Etiğine İlişkin Tavsiye Kararında belirlenen etik standartlarla uyumlu olup olmadığını değerlendirebilmeleri için yöneltmeleri gereken soruları sunar.
Bununla birlikte, EIA yalnızca kamu sektörüyle sınırlı değildir; geliştiriciler, özel sektör temsilcileri ve diğer paydaşlar tarafından da yapay zekâ sistemlerinin etik tasarımı, geliştirilmesi ve uygulanması süreçlerini kolaylaştırmak amacıyla kullanılabilir.
Bu sayede EIA, hem kamu hem özel sektör düzeyinde, yapay zekâ teknolojilerinin insan merkezli, adil ve sorumlu biçimde hayata geçirilmesine katkı sağlar.
Etik Etki Değerlendirmesi: Yapay Zekânın Etiğine İlişkin Tavsiye Kararının Bir Aracı