İster M.Ö. beşinci yüzyılda Atina okulunun ya da Konfüçyüs’ün yazıları, ister M.S. birinci yüzyılda Hindistan’daki Nyaya okulunun kavramsal titizliği, ister Ortaçağ’da Maimonides ya da İbn Rüşd’ün öğretileri olsun, mantığın gücü ve kuvveti her zaman erkekler ve kadınlar için bir ilham kaynağı olmuştur.
75 yıl önce kuruluşundan bugüne değin UNESCO, akıl yürütme ilkelerinin arayışı olarak gördüğü mantığın gücünden ilham almıştır. Benzer şekilde UNESCO, mantığın temel sorunlarla başa çıkmada rehber olarak kullanılması için çalışmaktadır.
Toplumlarımızı derinden etkileyen teknolojik yenilikler ışığında, UNESCO mantığın, özellikle de matematik alanından kaynaklanmış, temel prensiplerini yapay zekâyı derinlemesine anlamak ve doğurduğu etik problemleri tanımlamak için kullanmaktadır. Bu yaklaşımımız, özellikle Üye Devleteler tarafından 2021 yılında oy birliğiyle kabul edilen ve günümüzde de bu konuyu düzenleyen tek metin olma özelliğini taşıyan Yapay Zekâ Etiğine İlişkin Tavsiye Kararı’nın oluşumunda etkili olmuştur.
Şubat ayında Slovenya’da gerçekleştirilecek olan Yapay Zekâ Etiği Küresel Forumu, Tavsiye Kararının Üye Devletlerimizde somut olarak uygulanmasını ileriye götürmemizi sağlayacaktır. UNESCO da aynı anlayışla ve yaklaşımla şu anda nöroteknolojinin yarattığı riskleri öngörmeyi amaçlayan küresel bir standart belirleme aracının taslağı üzerinde çalışmaktadır.
Eleştirel ve mantıksal düşünmeyi gerektiren bu muhakeme ilkeleri arayışı aynı zamanda dijital platformlarla etkileşimimizde de çok önemlidir. İşte bu nedenle, tüm dünyada UNESCO acil eğitim ve bilgi sorunları hakkında farkındalığı artırmak amacıyla hem öğretmenler hem de toplum için eğitim programları yürütmektedir. Bugün bu kararlılık, gündelik hayatta şiddeti doğuran ve körükleyen çevrim içi nefret söylemiyle etkin bir şekilde mücadele etmenin anahtarıdır.
İşte bu nedenle mantıksal ve eleştirel düşünme etiğinin evrensel ve herkes için erişilebilir olması gerekmektedir. UNESCO’nun her kıtada, hepsi de mantığa dayalı disiplinler olan bilim, matematik, mühendislik ve teknoloji alanlarında eğitim vermek için çalışmasının nedeni de budur. Bu nedenle UNESCO, özellikle Afrika’da kız çocuklarının ilkokuldan itibaren bilim eğitimine dâhil edilmesini vurgulamakta ve UNESCO - L’ORÉAL Bilim Kadınları Bursları aracılığıyla genç kadınları ve kadın araştırmacıları desteklemektedir.
Neticede, hem mantık ruhu hem de mantıksal düşünme, yarının dünyasına ilişkin düşüncelerimizin temellerini oluşturmaktadır. Bu bağlamda, UNESCO’nun Sosyal Dönüşümlerin Yönetimi (MOST) Programı, mantıkçılar ve siyasi liderler de dâhil olmak üzere araştırmacılar arasındaki diyaloğu kolaylaştırmaktadır.
Bu Dünya Mantık Günü’nde, aklı geliştirmeye, bilime olan güveni yeniden kurmaya ve teknolojik ilerlemeye eleştirel ve etik bir anlayışla yön vermeye söz verelim.
Bu yazı için, https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000388303_eng?posInSet=2&queryId=N-0f5736c5-3e55-4274-9d01-c4daaf3c18d7 adresinde yer alan metinden faydalanılmış, yazının Türkçe çevirisi yapılmıştır.