UNESCO TÜRKİYE MİLLÎ KOMİSYONU DÜNYA BELLEĞİ’NDE TÜRKİYE ÇALIŞTAYI

DÜNYA BELLEĞİ TÜRKİYE ULUSAL LİSTESİ

 DİJİTALLEŞTİRME VE DİJİTAL İNSANİ BİLİMLER ÇALIŞMA GRUBU RAPORU

Grup temsilcisi: Mehmet Emin KÜÇÜK

Grup Üyeleri: Mehmet Emin KÜÇÜK, Haydar YALÇIN, Tolga ÇAKMAK

18 Mart 2013 tarihinde UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Dünya Belleği’nde Türkiye Çalıştayı’nda Dijitalleştirme ve Dijital İnsani Bilimler Çalışma Grubu olarak Dijitalleştirme süreçlerinde dikkat edilmesi gereken unsurlar çalışma grubumuz tarafından değerlendirilmiş ve aşağıda belirtilen hususların bu süreçlerde göz önünde bulundurulması gerektiği vurgulanmıştır.

• Dijitalleştirme çalışmaları yürütülürken öncelikli olarak dijitalleştirilecek materyalin seçimi, bu materyallerin korunması ve söz konusu materyallere yönelik olarak sunulacak erişim olanakları ön planda tutulmalıdır.
• UNESCO tarafından gerçekleştirilecek dijitalleştirme çalışmaları, kültürel mirası yansıtan soyut ve somut her ürünü kapsamalıdır.
• Gerçekleştirilecek dijitalleştirme çalışmaları ile kültürel miras ürünlerine yönelik erişimin çok yönlü ve dinamik bir ortam üzerinden sağlanması mümkün olmakla birlikte, söz konusu ürünlerden eş zamanlı olarak birden çok kullanıcının faydalanması mümkün olacaktır.
• Dijitalleştirme çalışmaları ile kültürel miras ürünlerinin orijinallerinin korunması ve uzun süreli saklanması mümkün olmakla birlikte dijitalleştirme uygulamalarının amaçlarından biri olan kültürel miras ürünlerinin gelecek nesillere aktarılması amacı da gerçekleştirilebilecektir.
• Dijitalleştirme çalışmalarında kullanılacak standartlar, dijitalleştirilecek materyallere yeniden erişim ve bu materyallerin kullanılabilirliği açısından son derece önemlidir. Bu çerçevede dijitalleştirme çalışmalarında kullanılacak standartları teknoloji standartları ve tanımlama standartları olarak iki ayrı bölümde incelemek mümkündür.

• Tanımlama standartları çerçevesinde kullanılacak üstveriler diğer bilgi sistemleri tarafından da erişilebilir bir yapıda ve karşılıklı işlerlik standartlarına uygun biçimde kullanılmalıdır. Özellikle bu bölümde kullanılacak sistemlerin Üstveri Harmanlama Protokolü olarak bilinen OAI-PMH standardını desteklemesi gerekmektedir.
• Tanımlama standartları çerçevesinde bu konuda dijitalleştirme uygulamalarına yönelik rehberler incelenmelidir. Bu kapsamda International Federation of Library Associations (IFLA) tarafından hazırlanmış olan dijitalleştirmeye yönelik rehberler ve Vancouver Deklarasyonunda belirtilen öncelikler göz önüne alınmalıdır.
• Teknoloji standartları çerçevesinde ise dijitalleştirilecek kültürel miras ürününe yönelik olarak kullanılacak teknoloji, çözünürlük oranları ve teknoloji eskimesine yönelik yaklaşımların belirlenmesi, yeni teknolojilere uyum sağlayacak formatların kullanımı ve dijitalleştirilen ürünlere yönelik olarak göç (migration) ya da öykünme (emulation) teknolojilerinden mi yararlanılacağına karar verilmelidir.
• Standartların yanı sıra Türkiye’de dijitalleştirilen eserlere yönelik mevzuatın güncellenmesi ve bu eserlerden yararlanma şartları, görüntüleme boyutları üzerinden çalışmalar yapılmalı, yeniden üretime imkan verecek kadar büyüklükteki nüshaların son kullanıcı ile paylaşılması ile ilgili belirsizlikler ortadan kaldırılmalıdır.
• Mevzuatın yanı sıra dijital hakların yönetimi ve bu çerçevede erişim yönetimi, eserlerin kullanımına yönelik belirlemeler, dijital filigran, dijital imza gibi unsurların kullanımı ve eserlerin telif haklarına yönelik uygulamalar üzerinde durulmalıdır.
• Dijitalleştirilen eserlere yönelik yukarıda da bir kısmı belirtilen teknik ve tanımlama standartlarını içeren Açık Arşivlerin kurulması ve kültürel miras ürünlerinin bu arşivler üzerinden sunulması önemli görülmektedir.
• Milli Kütüphanede ve Kültür ve Turizm Bakanlığı Folklor Arşivinde gerçekleştirilen dijitalleştirme çalışmaları dikkate alınmalı, Habeş İncili gibi eserler de dijitalleştirilecek eserler içerisine dâhil edilmelidir.