Dijital Formdaki de Dâhil Belgesel Mirasın Korunmasına ve Belgesel Mirasa Erişime ilişkin Tavsiye Kararı 

17 Kasım 2015

GİRİŞ

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Genel Konferansı, 3-18 Kasım 2015 tarihleri arasında Paris’te toplanan, 38. Oturumunda,

Tüm analog ve dijital formlarda zaman ve mekân içinde üretilen ve korunan belgelerin zamanla insanlığın medeniyetinin ve ilerlemesinin her alanını etkileyen temel bilgi yaratma ve ifade etme araçlarını oluşturduğunu göz önünde bulundurarak,

Aynı zamanda belgesel mirasın insan düşüncesinin ve olayların ortaya çıkışını, dillerin, kültürlerin, kavimlerin evrimini ve onların dünyayı anlayışlarını kaydettiğini göz önünde bulundurarak,

Barışı ve özgürlüğe, demokrasiye, insan hakları ve insan haysiyetine saygıyı teşvik etmek amacıyla bilginin daha fazla anlayış ve diyalog için paylaşılmasını teşvik eden belgesel mirasın öneminin altını çizerek,

Belgesel mirasın evriminin kültürlerarası eğitim ve kişisel zenginleşmeyi, bilimsel ve teknolojik ilerlemeyi mümkün kıldığını ve kalkınma için önemli bir kaynak olduğunu not ederek,

Aynı zamanda belgesel mirasın korunmasının ve belgesel mirasa uzun vadede erişimin temel düşünce, ifade ve bilgi özgürlüklerini insan hakları olarak desteklediğini göz önünde bulundurarak,

Belgesel mirasa evrensel erişimin aynı zamanda belgesel mirasın korunmasında ve mirasa erişimde hem hak sahiplerinin hem de kamunun meşru menfaatlerine saygı duymak zorunda olduğunu göz önünde bulundurarak,

Belgesel miras biçiminde var olan tarih ve kültür bakış açılarının kolaylıkla ulaşılabilir olamayabileceğini kabul ederek,

Aynı zamanda belgesel mirasın önemli ölçüde büyük bir bölümünün zaman içerisinde doğal ya da insan kaynaklı afetler sebebiyle yok olduğunu veya hızlı teknolojik değişimler nedeniyle erişilemez hâle gelmekte olduğunu kabul ederek ve mevzuat eksikliğinin bellek kurumlarının bu mirasın geri dönüşü olmayan kaybına ve yoksullaşmasına karşı koymasına engel olduğunun altını çizerek,

UNESCO’nun bu meydan okumaya yanıt olarak 1992 yılında dünyanın belgesel mirasının korunmasını ve bu konudaki farkındalığı artırmak ve belgesel mirasa evrensel ve kalıcı erişilebilirliği sağlamak için Dünya Belleği Programını kurduğunu hatırlatarak,

Teknolojinin hızlı evrimini ve çoklu ortam eserler, etkileşimli hiper ortamlar, çevrimiçi diyaloglar ile kompleks sistemler, mobil içerik ve yeni ortaya çıkan formatlardan gelen dinamik veri nesneleri gibi karmaşık olanlar da dâhil, dijital miras nesnelerini korumak için modeller ve süreçler kurma zorluğunu dikkate alarak,

Aynı zamanda ekte listelenen uluslararası standart belirleme araçları ve diğer ilgili sözleşme ve bildirgeleri de dikkate alarak,

Belgesel mirasın koruması, muhafaza edilmesi, belgesel mirasa erişim ve belgesel mirasın değerinin artırılması için Devletlerin, toplumların ve bireylerin uygun önlemleri alma gereğini akılda tutarak,

Bu sorunun Üye Devletlere bir Tavsiye Kararının konusu olması gerektiğine 37. oturumunda karar vermiş olarak,

2015 yılı Kasım ayının bu 17. Gününde işbu Tavsiye Kararını benimser:

TANIMLAR

Bu Tavsiye Kararının amaçları doğrultusunda, bir belge analog ve dijital bilgi niteliğinde içerikten ve üzerinde bulunduğu taşıyıcıdan oluşan bir nesnedir. Belge korunabilir ve genellikle taşınabilirdir. İçerik kopyalanabilen veya taşınabilen işaret ya da kodlardan (metin gibi), görüntülerden (durağan veya hareket eden) ve seslerden oluşabilir. Taşıyıcı önemli estetik, kültürel veya teknik özelliklere sahip olabilir. İçerik ve taşıyıcı arasındaki ilişki önemsizden vazgeçilmeze kadar değişebilir.

Belgesel miras bir topluluğa, bir kültüre, bir ülkeye veya genel olarak insanlığa önemli ve kalıcı değer veren ve bozulması veya kaybı zararlı bir yoksullaşmaya neden olan tek belgelerden veya belge gruplarından oluşur. Bu mirasın önemi sadece zaman geçtikçe anlaşılabilir. Dünyanın belgesel mirası küresel önem taşır ve herkesin sorumluluğundadır ve kültürel gelenek ve uygulamalara saygı göstererek ve bunları dikkate alarak herkes için bütünüyle muhafaza edilmeli ve korunmalıdır. Belgesel miras kısıtlama olmadan herkes tarafından kalıcı olarak erişilebilir ve tekrar kullanılabilir olmalıdır. Belgesel miras kişisel tarihin yanı sıra, sosyal, politik ve kolektif tarihi anlamaya yönelik araçları sağlar. İyi yönetişim ve sürdürülebilir kalkınmayı desteklemeye yardımcı olabilir. Belgesel miras her Devletin kendi bellek ve kimliğini yansıtır ve böylece küresel toplumda kendi yerini belirlemeye katkı sağlar.

Bellek kurumları arşivleri, kütüphaneleri, müzeleri ve diğer eğitim, kültür ve araştırma kurumlarını kapsar, fakat bunlarla sınırlı değildir.

BELGESEL MİRASIN TANIMLANMASI

1. Üye Devletler bölgelerinde belgesel miras konusunda uluslararası kabul görmüş ve tanımlanmış standartların rehberliğinde araştırma ve danışma yoluyla seçme, toplama ve koruma politikalarını oluşturmada kendi bellek kurumlarını desteklemeye teşvik edilir. Belgeler, fonlar ve koleksiyonlar zaman içinde korunmalarını ve erişilebilirliklerini sağlayacak ve kataloglama ve üst veriler de dâhil keşif araçları tahsis edilecek şekilde yönetilmelidir.
2. Belgesel mirasın seçilmesinde, sağlanmasında ve ayıklanmasında sivil toplum ile koordineli olarak sadece ana belgeleri değil bu belgelerin sosyal medyayı da içeren bağlamsal materyalini de dikkate alarak bellek kurumları tarafından politikalar, mekanizmalar ve kriterler geliştirilmelidir. Seçim kriterleri adil ve açıkça tanımlanmış olmak zorundadır. Seçim aynı zamanda bilgi alanları, sanatsal ifadeler ve tarihi dönemler dikkate alınarak tarafsızca dengelenmek zorundadır. Dijital belgelerin korunmasına ilişkin kararlar, özünde geçici olmaları sebebiyle, oluşturulma tarihinde veya öncesinde verilebilir.
3. Üye Devletler hayatta kalması potansiyel ya da an meselesi risk taşıyan belirli belgesel mirası tanımlamaya ve uygun koruma önlemleri alabilecek yetkili organların dikkatlerini çekmeye teşvik edilir. Üye Devletler ilgili bellek kurumlarını desteklemeli, güçlendirmeli ve pratik ve uygun olduğunda araştırma topluluklarını ve özel mülk sahiplerini kendi belgesel miraslarını kamu yararına korumaya teşvik etmelidirler. Benzer şekilde kamu kurumları ve özel kurumlar kendi oluşturdukları belgeler için profesyonel bakım sağlamalıdırlar.
4. Üye Devletler önemli belgesel mirasın bir farkındalık yaratma aracı olarak tanımlanmasını ve ulusal, bölgesel veya uluslararası Dünya Belleği Kütüğüne adaylığını teşvik etmelidirler.
5. Üye Devletler belgesel mirasın tanımlanmasını, korunmasını ve belgesel mirasa erişimi sağlamak için uygun olan eğitim ve kapasite geliştirme planları geliştirmeye davet edilir. ​​​​​​​

BELGESEL MİRASIN KORUNMASI

2.1. Belgesel mirasın korunması belgelerin ve içinde bulunan bilgilerin korunmasını amaçlayan her tür önleyici ve onarıcı kapsamlı teknik, tedavi, işlem ve teknolojiler anlamına gelir.

2.2. Koruma hem analog hem de dijital nesnelerin yönetimini gerektiren devam eden bir süreçtir ve ilim, teknoloji ve bilim tarafından geliştirilebilir. Analog taşıyıcılar özgün orijinaller, sanat eserleri veya bilgi taşıyan nesneler olarak değerlerini sürdürdükleri yerde saklanmalıdır. Dijital belgeler söz konusu olduğunda, yönetimi daha da optimize etmek, maliyetleri düşürmek ve ilgili riskleri düzgün bir şekilde yönetmek için gerekli eylem ve müdahalenin belgelerin yaratılması ve sağlanmasından önce yapılması arzu edilir. Hükümetler, bellek kurumları ve özel sektör arasında işbirliği daha fazla teşvik edilmelidir.

2.3. Koruma önlemlerini izlemede bütünlük, özgünlük ve güvenilirlik yol gösteren ilkeler olmalıdır. Somut önlemler ve eylemler uluslararası yasaları ve bellek kurumları tarafından geliştirilen veya desteklenen önerileri, kılavuzları, en iyi uygulamaları ve standartları takip etmelidir. Dünya Belleği Programı standartları geliştirmek ve en iyi uygulamaları paylaşmak için bir platform sağlamalıdır.

2.4. Üye Devletler araştırmayı teşvik etme ve belgesel miras profesyonellerinin eğitimi ve bunun için gereken kolaylıkları sağlama da dâhil olmak üzere korumanın anahtar bir bileşeni olarak farkındalık oluşturma ve kapasite geliştirme önlemleri ve politikaları geliştirmeye teşvik edilir. Bunlar küratoryal en iyi uygulamaları, mevcut ve yeni gelişen teknolojileri, adli becerileri ve ilgili ilim, bilim, teknoloji ve mühendislikte temel yetkinlikleri kapsamalı; böylece sürekli değişen bir çevrede zamanında koruma eyleminin aciliyeti konusunda farkındalık yaratmalıdır.

2.5. Belgesel mirasın herhangi bir bölümünde muhtemel yasal erişim kısıtlamalarının bulunması bellek kurumlarının koruma eylemi adımını atma kabiliyetini engellememeli veya sınırlandırmamalıdır. Üye Devletler bu Tavsiye Kararını uygularken ve ilgili iç mevzuatlarını güncellerken bunu dikkate almaya davet edilmektedir.

2.6. Bellek kurumlarında başka ülke kaynaklı ya da başka ülkeleri ilgilendiren koleksiyonlar bulunduran Üye Devletlerin dijital programlarını ve bu tür mirasın kopyalarını ilgili Taraflarla paylaşmaları teşvik edilmektedir.

2.7. Üye Devletler bellek kurumları arasında belgelerin bozulması ve çalınması gibi risk yönetimi ve uygun teknik altyapıya yatırımı da içeren en iyi uygulama ve koruma standartlarının tutarlılığını teşvik etmelidir. Bu, mevcut rolleri, güçleri ve sorumluluklarına dayalı olarak bellek kurumları arasında ülke çapında koordinasyonu ve görev paylaşımını içerebilir.

2.8. Üye Devletler koruma için uluslararası standartlar geliştirilirken bellek kurumlarının katılımlarını desteklemeye teşvik edilmektedir. Üye Devletler aynı zamanda bellek kurumlarını teknik bilgilerini geliştirmeleri ve paylaşmaları için uygun meslek kuruluşlarıyla bağlantı kurmaya ve uluslararası standartların sürekli gelişimine katkıda bulunmaya teşvik etmeye davet edilmektedir.

2.9. Dünya Belleği Programının daha etkin bir şekilde uygulanması ve UNESCO Üye Devletleri arasında en iyi uygulama modellerine dayalı deneyim paylaşımının teşvik edilmesi için Üye Devletler ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeyde ağ oluşturma faaliyetleri ile birlikte akademik dijital koruma müfredatı geliştirme faaliyetlerini desteklemeye davet edilmektedir.

BELGESEL MİRASA ERİŞİM

3.1. Üye Devletler seçilen materyal kapsamında ve materyalin nasıl korunduğu konusunda halkın güvenini sürdürmek amacıyla, bellek kurumları için uygun yasal çerçeveleri sağlamaya ve belgesel mirası korumada ve belgesel mirasa erişimde onların gerekli serbestliklerini garanti etmeye teşvik edilmektedir. Erişim koşulu koruma için yapılan kamu harcamasının görünür kanıtı ve gerekçesidir.

3.2. Üye Devletler, bellek kurumlarını doğru ve güncel kataloglar; çalışma araçları ve uluslararası en iyi uygulama standartlarını kullanarak orijinal belgelere, araştırma için gerekliyse Internet, web tabanlı yayınlar ve portallara, elektronik ve dijital içeriğe adil yüz yüze erişim hizmetleriyle güçlendirerek belgesel mirasa maksimum kapsayıcı erişim sağlamaya ve belgesel mirasın kullanımını kolaylaştırmaya ve desteklemeye teşvik edilmektedir. Üye Devletler aynı zamanda birlikte çalışabilirliği destekleyen kabul edilmiş standartları kullanarak uluslararası erişim ve kullanım standartlarının geliştirilmesinde bellek kurumlarına destek olmaya teşvik edilmektedir. İçerik mümkün olduğunca yapısal, makinece okunabilir ve bağlantı verilebilir olmalıdır.

3.3. Belgesel mirasa erişim sağlama yolları bilgi ve iletişim teknolojilerinin büyümesi ve bellek kurumları ve partnerleri arasındaki küresel ağların gelişmesi yoluyla çoğalmaktadır. Üye Devletler sergiler, seyahat sunumları, radyo ve televizyon programları, yayınlar, tüketici ürünleri, çevrimiçi akış, sosyal medya, dersler, eğitim programları, özel etkinlikler ve indirilecek içeriğin dijitalleştirilmesi de dâhil olmak üzere destek programlarının gelişimini teşvik etmeli ve desteklemelidirler.

3.4. Belgesel mirasa erişim programları kamu ve özel kuruluşları da içeren ortaklıklarla kolaylaştırılabilir. Üye Devletler böyle düzenlemeleri, sorumlu ve adil olmak kaydıyla, teşvik etmeye davet edilmektedir.

3.5. Mahremiyet, insan güvenliği, güvenlik, gizlilik veya diğer meşru sebeplerden dolayı belgesel mirasa erişim kısıtlamaları koymak gerekliyse bunlar açıkça tanımlanmalı ve belirtilmeli ve sınırlı süreli olmalıdır. Kısıtlamalar kararlara karşı itiraz mekanizmasını da içerecek şekilde uygun ulusal mevzuat veya düzenlemelerle desteklenmelidir.

3.6. Belgesel mirasa erişim üzerinde etkisi olan mevzuat güncellenirken veya yeni mevzuat yürürlüğe sokulurken Üye Devletler, bu erişimi hak sahiplerinin meşru menfaatlerine de saygı duyarak en üst düzeye çıkarma gereğini göz önünde bulundurmalıdır. Üye Devletler kamuya açık erişimin ortak tarihsel belgesel mirasa sahip olunan ülkeleri de kapsaması yönünde teşvik edilmektedir.

3.7. Üye Devletler uygun görüldüğü şekilde belgesel miraslarının görünürlüğünü ve belgesel miraslarına erişimi bunun ana ögelerinden birisi olan erişim amacıyla içeriği dijitalleştirme yatırımları ve Dünya Belleği Programının destek faaliyetleri ve yayınları aracılığıyla artırmaya davet edilmektedir. Üye Devletler kamusal alan erişimini desteklemeli ve teşvik etmeli ve mümkün olduğunca genel lisans ve açık erişim çözümlerinin kullanılmasını teşvik etmelidir.
 

POLİTİKA ÖNLEMLERİ

4.1. Üye Devletler belgesel miraslarını değerli bir varlık olarak görmeye ve bu bakış açısını ulusal mevzuat, kalkınma politikaları ve gündemlerinde uygulamaya çağrılır. Üye Devletlerin ayrıca analog formattaki farklı türlerdeki orijinallerin korunmasında, dijital altyapı ve becerilerde uzun vadeli yeni yatırım yapma gereğini fark etmeleri ve bellek kurumlarına yeterince ödenek tahsis etmeye teşvik edilmektedir.

4.2. Aynı zamanda, ulusal miras politikaları bağlamında Üye Devletler, altyapı pratiklerinin ötesinde, bellek kurumlarının ihtiyaçlarını küresel bir biçimde ele almaya; ortak tesisler, süreçler ve hizmetler oluşturmada diğer kuruluşlarla uygun ortaklıklar kurmaya ve maliyet paylaşımını desteklemeye teşvik edilmektedir.

4.3. Değerli koleksiyonları elinde tutan özel ve yerel kurumlar ve bireyler kamu teşviki ve desteğinin yanı sıra ulusal dizinlerde yeterince görünür olmaya ihtiyaç duymaktadır.

4.4. Üye Devletler belgesel mirasa erişimi belgesel mirasla ilgili yeni eğitim ve araştırma form ve araçlarının geliştirilmesini ve bunların kamusal alanda var olmasını teşvik etmelidirler.

4.5. Mevzuat ve politika yoluyla Üye Devletler; katılımcı bir yaklaşımla sponsorlara, vakıflara ve diğer harici taraflara bellek kurumlarını destekleme konusunda teşvikler vererek istikrarlı, etkin bir ortam yaratmaya ve onlarla birlikte belgesel mirasın kamu yararına korunması, kullanımı ve belgesel mirasa erişilebilirlik için yatırım yapmaya teşvik edilmektedir.

4.6. Üye Devletlerin belgesel mirasın tüm biçimlerde korunması ve bunlara erişimin sınırlamalar ve istisnalarla birlikte tam olarak etkili olduklarından emin olmak için telif hakkı yasalarını ve yasal derleme rejimlerini düzenli aralıklarla gözden geçirmeleri teşvik edilmektedir. Etkililik ayrıca mevzuatın güçlendirilmesinden ve ahenkli kılınmasından ve Üye Devletler arasında politikaların uyumlaştırılmasından yarar sağlayacaktır.

4.7. Belgesel mirasa erişim ve belgesel mirasın korunması için telif hakkı istisnaları kapsamında olmayan yazılım veya diğer patentli teknolojilerin kullanılmasını gerektiren durumlarda Üye Devletler, patentli kodlara, anahtarlara ve teknolojinin kilitsiz sürümlerine kâr amacı gütmeyen bir temelde erişimi kolaylaştırmaya davet edilmektedir.

4.8. En uygun veri alış verişini kolaylaştırmak amacıyla Üye Devletler; dijital belgesel mirası yönetmek için uluslararası kabul görmüş açık kaynaklı yazılımların ve standart arayüzlerin geliştirilmesini ve kullanılmasını teşvik etmeli ve tescilli teknolojilerden veri ve içeriğin çıkarılmasında yazılım ve donanım geliştiricilerinin işbirliğini aramalıdır. Aynı şekilde Üye Devletlerin bellek kurumları da kataloglama yöntem ve standartlarının uluslararası standardizasyonunu ve birbiriyle değiştirilebilirliğini amaçlamalıdır.

4.9. Üye Devletler Dünya Belleği Kütüğüne kaydedilmiş belgesel mirasların durumunu izlemeyi de içeren belgesel mirası etkileyen politikalar ve girişimler geliştirmeye ve desteklemeye davet edilmektedir.

4.10. Üye Devletlerin, eylemlerin daha uyumlu olmasını sağlamak amacıyla Dünya Belleği Programı ve diğer miras programları arasında sinerji yaratmaya katkıda bulunmaları teşvik edilmektedir.

ULUSAL VE ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ

5.1. Araştırmaya ve belgesel mirasın muhafaza edilmesi ve korunmasına yardımcı olmak için, özellikle insan kaynağı ve maddi kaynakların bir araya toplanması yoluyla ulusal ve uluslararası işbirliği ve değişimleri yoğunlaştırma ihtiyacı göz önüne alındığında; Üye Devletler, araştırma verileri, yayınları ve bilgileri takas etmeyi; uzman personelin eğitimi ve değiş tokuşunu ve ekipmanın değişimini desteklemelidirler. Kataloglama, risk yönetimi, yok olma tehlikesi olan belgesel mirasın tanımlanması ve modern araştırmalar gibi belirli konularda toplantılar, dersler ve çalışma grupları düzenlenmesini teşvik etmelidirler.

5.2. Üye Devletler ikili veya çok taraflı araştırma projeleri uygulamak ve yönergeler, politikalar ve en iyi uygulama modelleri yayınlamak amacıyla belgesel mirasın korunması ve belgesel mirasa erişim ile ilgili uluslararası ve bölgesel meslek birlikleriyle, kurum ve kuruluşlarla işbirliğini teşvik etmelidirler.

5.3. Üye Devletler kendi kültürüyle, ortak tarih ve mirasıyla ve diğer tanımlanmış belgesel mirasla ilgili kopyaların -özellikle doğası gereği ortak ve tarihsel olarak karışmış veya dağınık orijinal belgelerin uygun bir biçimde yeniden yapılandırılması çerçevesinde başka bir ülkede koruma konusu olmuş- ülkeler arasında değişimini kolaylaştırmaya davet edilmektedir. Kopyaların değişiminin orijinallerin mülkiyeti üzerinde herhangi bir etkisi olmayacaktır.

5.4. Üye Devletler ellerinden geldiği kadarıyla silahlı çatışmalardan kaynaklanan riskler de dâhil olmak üzere maruz kaldıkları tüm insan kaynaklı ve doğal tehlikelere karşı belgesel miraslarını korumak için uygun olan tüm önlemleri almalıdırlar. Aynı şekilde Üye Devletler, bir Üye Devletin ya da diğer Devletlerin topraklarında bulunan belgesel mirasa zarar verecek ya da mirasın değerini azaltacak ya da yayılmasını veya kullanımını engelleyecek eylemlerden kaçınmalıdırlar.

5.5. Üye Devletlerin, başka bir Üye Devletin yaptığı bir talebi takiben dijitalleştirme veya diğer yollarla yok olma tehlikesi olan belgesel mirasın korunması için uluslararası işbirliğine girmeleri teşvik edilmektedir.

5.6. Üye Devletler bellek kurumları aracılığıyla ve uygun görülmesi hâlinde Ulusal Dünya Belleği komiteleri ve kütükleri kurarak Dünya Belleği Programı ile işbirliklerini güçlendirmeye davet edilmektedir.