UNESCO Dünya Mirası
UNESCO Dünya Miras Listesi, Dünya Miras Komitesi’nin üstün evrensel değere sahip olduğunu onayladığı kültürel, doğal ve karma miras alanlarını içermektedir. 869’u kültürel, 213’ü doğal ve 39’u karma olmak üzere 2020 yılı itibariyle güncel miras alanı sayısı 1121’dir. Dünya Mirası Listesindeki alanların tam listesi aşağıdaki linkte sunulmuştur.
http://whc.unesco.org/en/list/
Dünya Miras Komitesi, 1972 Doğal ve Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesine Taraf Devlet arasından dört yıllık aralıklarla gerçekleştirilen seçimler sonrasında belirlenen 21 Taraf Devlet’ten oluşmaktadır. Komitenin işleyiş kurallarının yer aldığı Uygulama Rehberi isimli bir çalışma belgesi mevcut olup, Komite bir aday alanın Dünya Miras Listesine veya Tehlike Altındaki Dünya Miras Listesine kayıt edilip edilmeyeceği konusunda nihai kararına ulaşırken bu prosedürler doğrultusunda hareket eder.
14.04.1982 tarih ve 2658 sayılı Kanunla katılmamız uygun bulunan bu Sözleşme, Türkiye’de 23.05.1982 tarih ve 8/4788 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla onaylanarak, 14.02.1983 tarih ve 17959 sayılı Resmî Gazete'de yayınlanarak yürürlülüğe girmiştir.
18-21 Kasım 2013 tarihleri arasında Paris’te gerçekleştirilen 1972 Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin 19. Genel Kurulu bünyesinde, Dünya Miras Listesi’ne ilişkin çalışmaları yöneten Dünya Miras Komitesi için boşalan 12 koltuğun yeni sahipleri, 19 Kasım 2013 tarihinde gerçekleştirilen seçimler sonucunda belli olmuştur. Toplam 22 ülkenin seçime girdiği ve 173 ülkenin oy kullandığı seçimler sonucunda, Türkiye adaylar arasında en yüksek oyu alarak Dünya Miras Komitesi’nde yer almayı başarmıştır. Bu doğrultuda 2013-2017 yılları arasında Dünya Miras Komitesi’nde görevine devam edecek olup, 2016 yılında Dünya Miras Komitesi Başkanlığını yürütmektedir. Bu Komite üyeliği Türkiye’nin tarihindeki ikinci Dünya Miras Komitesi üyeliğidir. Türkiye ilk komite üyeliğini ise 1983-1987 yılları arasında gerçekleştirmiştir.
UNESCO Dünya Miras Listesine Kaydedilme Süreci
UNESCO Dünya Miras Listesi’ne dahil olabilmenin ilk koşulu ulusal bir envanter oluşturulmasıdır. Ulusal envanterlerin oluşturduğu listeye Geçici Liste adı verilir. Bu Geçici Listeden seçilen ve UNESCO Dünya Miras Listesi’ne kaydedilmek üzere üye devletlerin yetkili birimleri tarafından hazırlanan adaylık dosyaları UNESCO Dünya Miras Merkezine ilgili icracı Bakanlıklar kanalıyla iletilir. UNESCO Dünya Miras Merkezi ise bu dosyaları değerlendirmek üzere UNESCO’nun süreçteki danışsal organları olan uluslararası kuruluşlara yani IUCN (Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği), ICOMOS (Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi) ve ICCROM (Kültür Varlığını Koruma ve Restorasyon İçin Uluslararası Araştırma Merkezi) ’a iletilerek anılan dosyaların bilimsel inceleme ve değerlendirilmelerinin yapılmasını sağlar. Danışsal organların değerlendirmeleri ışığında dört yılda bir seçimle göreve gelen ve 21 üye devletten oluşan Dünya Miras Komitesi’nin yaptığı değerlendirmeler sonucunda bir miras alanının Dünya Mirası Listesine alınması süreci değerlendirilerek, karara bağlanır.
Dünya Miras Listesine kaydolmak kazandırdığı prestij ve uluslararası görünürlüğün yanı sıra, uluslararası alanda Üye Devletlere alanın korunması ve gelecek nesillere aktarılması konusunda büyük sorumluluklar getirmektedir. Çatışmalar, doğal afetler, çarpık kentleşme, alan yönetimindeki eksiklikler ile tahribat, kaçakçılık, yağma gibi yasa dışı faaliyetler nedeniyle yeterince korunamayan miras alanları yine aynı süreçlerde Komite üyeleri ve Danışsal Organlar tarafından değerlendirilmekte olup, acil koruma gerektiren miraslar UNESCO’nun Tehlike Altındaki Miraslar Listesine kaydedilmektedir. Alınacak önlemlerin yetersizliği veya tahribatların sürmesi durumunda alanın Üstün Evrensel Değerinin kaybolması durumunda alan Dünya Miras Listesinden tamamen çıkarılabilir. Bu durumun aksine alanda Üstün Evrensel Değerin korunması ve sürdürülen muhafaza ve koruma politikalarında ilerleme kaydedilmesi durumunda ise alan tekrar Dünya Miras Listesine alınır.
Dünya Miras Listesi Kriterleri
Dünya Mirası Listesi’ne dâhil olabilmek için, söz konusu alanların üstün evrensel değer (OUV) sahibi olması ve belirtilen 10 seçim kriterlerinden en az bir tanesini yerine getirmesi gerekmektedir:
1. İnsanoğlunun yaratıcı dehasını gösteren bir başyapıt olması;
2. Şehir planlaması veya peyzaj düzenlemesi, anıtsal sanatlar, mimari veya teknoloji alanlarındaki gelişmeler üzerinde, dünyanın belli bir kültür alanı veya zaman dilimi içerisinde, kayda değer bir insani değer etkileşimi sergilemesi;
3. Yaşayan veya yok olmuş bir medeniyete ya da bir kültürel geleneğe ait eşsiz veya üstün bir tanıklık teşkil etmesi;
4. İnsanlık tarihinin belli dönemi veya dönemlerini gösteren, üstün bir bina çeşidi, mimari veya teknolojik bütün veya tabiat örneği olması;
5. Geleneksel insan yerleşiminin, bir kültür veya kültürlere has kara veya deniz kullanımına veya özellikle de geri döndürülemez değişimlerin etkisi altında savunmasız hale gelen doğayla insan etkileşimine üstün bir örnek olması;
6. Üstün evrensel değere sahip yaşayan gelenekler veya etkinliklerle, fikirler veya inançlarla, sanatsal veya edebi çalışmalarla doğrudan veya somut bir şekilde bağlantılı olması (Komite bu kriterin tercihen başka bir kriterle birlikte kullanılmasını öngörmektedir);
7. Üstün doğal fenomene veya üstün doğal güzelliğe ve estetik öneme sahip alanları içermesi;
8. İlk yaşam kaydı, arazi şekillerinin gelişmesinde süregelen önemli jeolojik süreçler veya önemli jeomorfik veya fizyografik özellikler de dâhil olmak üzere, dünya tarihinin ana aşamalarını temsil edecek nitelikte üstün örnekler olması;
9. Karada, tatlı suda, kıyısal ve denizsel ekosistemlerde, bitki ve hayvan topluluklarında süregelen ekolojik ve biyolojik sürece ve gelişimine üstün örnek teşkil etmesi;
10. Bilim açısından veya değerlendirmesinden üstün evrensel değere sahip olan ve tehdit altındaki türler de dâhil olmak üzere, biyolojik çeşitliliğin yerinde korunması için en önemli ve kayda değer doğal ortamları içermesi.
Belirtilen kriterler arasında:
Bu çerçevede, Dünya Miras Listesine kaydedilmiş alan karakteristik özellikleri kaybeder ve üstün evrensel değeri Uygulama Rehberinde yer alan maddeler uyarınca zarar görürse, Komite bahse konu alanı uluslararası toplumda farkındalık yaratmak ve verilen zararın giderilmesi konusunda çalışmaları teşvik etmek için Tehlike Altındaki Dünya Miras Listesine kayıt edebilir.
UNESCO'nun Dünya Mirası Misyonu
UNESCO Dünya Miras Listesinin Oluşum Süreci
Dünyada bulunan miras alanlarının korunması amacıyla uluslararası bir hareket yaratma fikri ilk olarak I. Dünya Savaşı'ndan sonra ortaya atılmıştır. 1972 yılına gelindiğindeyse "Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme", ilki kültürel alanların, ikincisiyse doğanın korunmasını hedefleyen ve o ana kadar farklı iki eylem olarak yürütülen hareketlerin bir araya getirilmesiyle UNESCO tarafından benimsenmiştir.
Kültürel mirasın korunmasına dair ilk uluslararası farkındalık, 1959 senesinde Mısır ve Sudan hükümetlerinin su altında kalma tehlikesiyle karşı karşıya kalan Abu Simbel Tapınakları'nın korunması için yaptığı başvuru sonrasında UNESCO tarafından başlatılan kampanya ile yaratılmıştır. Sular altına kalması muhtemel alanlardaki arkeolojik kazı çalışmalarına hız verilmiş ve söz konusu tapınaklar aşamalarla kuru bir alana taşınmıştır. Toplam 50 ülkenin yardımda bulunduğu bu kampanya, üstün evrensel değer taşıyan miras alanlarının korunmasındaki uluslararası duyarlılığa önemli bir örnek teşkil etmiştir. Bunun arkasından UNESCO yeni girişimlerde bulunmaya başlamış ve bu konu üzerinde gerçekleştirilecek çalışmalara yardımcı kuruluşların kurulmasını teşvik etmiştir.
Kültürel ve doğal miras alanlarının bir araya getirilme fikri ilk olarak 1965 yılında ABD'de düzenlenen bir konferansta dile getirilmiş, "Dünyanın olağanüstü doğal ve tarihi alanlarının günümüz ve geleceğin dünya sakinleri için korunmasına yönelik" bir işbirliğine geçilmesi önerilmiştir. Bu öneriler daha sonra Birleşmiş Milletler'in 1972 tarihinde Stokholm'de gerçekleştirdiği bir konferansta yeniden gündeme alınmış ve nihayetinde 1972 Sözleşmesi benimsenmiştir.
Miras kavramına kültürel ve doğal mirası bir arada dâhil etmekteki amaç, insan ve doğanın birbirinden ayrılmaz bir bütün olduğu ve bu iki varoluş arasındaki dengenin muhafaza edilmesi gerektiğini hatırlatmak ve vurgulamaktır.
UNESCO Dünya Miras Listesi ve Sürdürülebilir Turizm
Bir alanın Dünya Miras Listesine kayıt olmasıyla yaratılan farkındalığın doğurduğu sonuçlardan biri de artan turizm geliri şeklinde olmakla beraber, bu artış beraberinde yerel iş imkânlarını artıran ve ulusal ekonomiye artı gelir sağlayan bir kaynak olarak değerlendirilmektedir.
Fakat, turizme açılan bir alanda sürdürülebilir bir turizm politikası uygulanması, alanın muhafaza edilmesi amacı kapsamında büyük önem arz etmektedir. UNESCO'nun bu bünyede 2001 yılında kurduğu Dünya Mirası Sürdürülebilir Turizm Programı, sürdürülebilir turizm ve muhafaza arasında bir denge oluşturmaya yönelik politikalar geliştirilmesini teşvik etmeyi amaçlamaktadır.
Program, Dünya Miras alanlarının sürdürülebilir turizm aracılığıyla tanıtılması hedefi için yedi eylem alanı belirlemiştir:
1. Sürdürülebilir turizm yönetim planlarının geliştirilmesi sayesinde alan yönetimlerinin kapasitesinde artışa gidilmesi,
2. Turizmle ilişkili alanlarda çalışmakta olan yerel halkın eğitilerek, sektörde farkındalığı yüksek bir hizmet seviyesi sağlanması,
3. Alana ilişkin üretimi, yerel, ulusal ve uluslararası seviyede tanıtarak farkındalığın artırılması,
4. Koruma kampanyaları düzenlenerek, bölge halkı ve kamuda alana karşı bir sorumluluk duygusu ve farkındalık hissiyatı geliştirilmesi,
5. Turizmden elde edilen gelirin alanın muhafaza edilmesi ve korunması amaçları için harcanmasının teşvik edilmesi,
6. Miras alanları arasında iletişim sağlanması yoluyla, tecrübe paylaşımına gidilmesi,
7. Dünya Miras alanlarının korunmasına yönelik bir anlayış inşa ederek, bu anlayış doğrultusunda ulusal turizm politikası ve endüstrilerinin düzenlenmesi.
Dünya Miras Merkezi, bu Program kapsamında Dünya Miras alanlarında yapılmakta olan turizm kalkınma projelerini incelemek üzere uzman misyonları oluşturmakta, alan yönetimleri için farklı seminer ve çalıştaylar düzenlemekte, bu yolla da farklı alan yönetimleri arasında tecrübe paylaşımını teşvik ederek daha etkin bir sürdürülebilir turizm politikasına ulaşılmasını hedeflemektedir.
Bu metin UNESCO Dünya Miras Merkezi’nin aşağıdaki adresinden derlenerek oluşturulmuştur. UNESCO Dünya Mirasları kapsamında daha detaylı bilgi için Tıklayınız.