Tehlike Altındaki Dünya Mirasları

Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi uluslararası toplumu, Dünya Mirası Listesi’ne kaydedilmiş bir varlığın özelliklerini tehdit eden durumlar hakkında bilgilendirmek ve düzeltici önlem almaya teşvik etmek amacıyla oluşturulmuştur.

Silahlı çatışma ve savaşlar, depremler ve diğer doğal afetler, kirlilik, yasa dışı avlanma, kontrolsüz kentleşme ve denetimsiz turistik faaliyetler Dünya Miras Alanları için büyük tehdit oluşturmaktadır. Olması muhtemel belirli ve kanıtlanmış tehlikeler ‘tespit edilmiş’, varlığın Dünya Miras değerlerine zarar verebilecek etkilere sebep olabilecek tehlikelerse ‘potansiyel’ tehlike olarak kabul edilirler. 

1972 Dünya Mirası Sözleşmesi gereğince, Sözleşmenin 1.ve 2. Maddelerinde tanımlanan bir Dünya Mirası varlığının, aşağıda belirtilen iki kriterden en az birine sahip olduğu kararına varılırsa, söz konusu varlık komite tarafından Tehlike Altındaki Dünya Miras Listesine kaydedilebilir. (Uygulama Yönergesi 179-180. paragraflar): 

Kültürel Miraslar 

Tespit Edilmiş Tehlike:

Varlık, olması muhtemel belirli ve kanıtlanmış tehlikelerle karşı karşıyadır. Bu tehlikelere örnek olarak:

• ciddi boyutta malzeme bozulması;
• yapısal ve/veya süsleme özelliklerinin ciddi boyutta bozulması;
• mimari veya şehir-planlama bütünlüğünün ciddi boyutta bozulması;
• kentsel veya kırsal alanın, veya doğal çevrenin ciddi boyutta bozulması;
• tarihi özgünlüğün ciddi boyutta kaybı;
• kültürel önemin ciddi boyutta kaybı. 

Potansiyel Tehlike:

Varlık, sahip olduğu karakteristik özellikleri üzerinde zararlı etkisi olabilecek tehlikelerle karşı karşıyadır. Bu tehlikelere örnek olarak:

• varlığın korunma derecesini azaltacak şekilde hukuki statüsünün değişmesi;
• koruma politikası yetersizliği;
• bölgesel planlama projelerinin tehdit eden etkileri;
• şehir planlamanın tehdit eden etkileri;
• silahlı çatışmanın çıkması veya çıkma tehlikesi;
• iklimsel, jeolojik veya diğer çevresel unsurların tehdit eden etkileri. 

Doğal Miraslar 

Tespit Edilmiş Tehlike:

Varlık, olması muhtemel belirli ve kanıtlanmış tehlikeler ile karşı karşıyadır. Bu tehlikelere örnek olarak:

• Hastalık gibi doğal etkenler veya yasa dışı avlanma gibi insan kaynaklı etkenler nedeniyle nesli tükenmekte olan veya yasal olarak koruma altına alınmış Üstün Evrensel Değere sahip varlığın diğer canlılarının nüfusunda ciddi bir azalma olması,
• İnsan yerleşimi, varlığın önemli bir bölümünün su altında kalması, böcek ilaçları ve gübre kullanımı da olmak üzere endüstriyel ve tarımsal gelişim, bayındırlık çalışmaları, madencilik, kirlilik, ağaç kesmek, yakacak odun koleksiyonu vb. etkenler yüzünden varlığın doğal güzelliğinin veya bilimsel değerinin ciddi boyutta bozulması,
• Sınırlar üzerinde veya varlığın kaynak bütünlüğünü tehdit eden insan müdahalesi.

Potansiyel Tehlike:

Varlık, sahip olduğu karakteristik özellikleri üzerinde zararlı etkisi olabilecek tehlikelerle karşı karşıyadır. Bu tehlikelere örnek olarak:

• Alanın yasal koruma durumunda değişim;
• Varlığın sınırları içerisinde veya konumu varlığı tehdit edecek şekilde olan planlanmış yeniden iskân veya kalkınma projeleri;
• Silahlı çatışma tehdidi veya durumu;
• Yönetim planının veya sisteminin eksik, yetersiz veya tamamen uygulanmamış olması; 
• İklimsel, jeolojik veya diğer çevresel etkenlerin tehdit yaratması;

Bir alanın Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’ne kaydedilmesi Dünya Mirası Komitesinin Dünya Mirası Fonu’ndan acil yardım talep etmesine olanak sağlar. 

Tehlike altında olan söz konusu alanları kurtarmak için çabaların birleştirileceği umuduyla uluslararası toplumu uyarır. Bir alanın Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’ne kaydedilmesi koruma uzmanlarının alanın söz konusu koruma ihtiyaçlarına etkili bir şekilde cevap verebilmelerini sağlar. Alanın, Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’ne kaydedileceği varsayımı çoğu zaman etkili ve hızlı koruma eylemlerinin ortaya çıkmasını teşvik eder.

Bir alanın Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’ne kaydedilmesi Dünya Mirası Komitesi’nin ilgili Taraf Devletlere danışarak, düzeltici önlemler programı geliştirmesini ve kabul etmesini, daha sonraki süreçte de alanın durumunun izlenmesini gerektirir. Bütün çabalar, alanın mümkün olan en kısa zamanda Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’nden çıkartılması amacıyla alanın değerinin eski haline getirilmesi üzere harcanmalıdır.

Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’ne kayıt durumu, Taraf Devletlerce farklı yorumlanmaktadır. Bazı devletler kendi sorunları üzerine uluslararası dikkat çekmek ve onların çözümünde uzman yardımı alabilmek amacıyla bir alanın kaydedilmesi için kendileri başvururken, diğerleri bu durumu saygınlıklarına tehdit olarak algıladıkları için listeye kaydedilmek istemezler. Bir alanın Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’ne kaydedilmesi yaptırım olarak düşünülmemeli, belirli koruma gereksinimlerine etkili bir şekilde cevap verebilmek için kurulmuş sistem olarak algılanmalıdır.

Eğer bir alan onun Dünya Mirası Listesine kaydedilmesini belirleyen özelliklerini kaybederse, Dünya Mirası Komitesi varlığın hem Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’nden hem de Dünya Mirası Listesinden silinmesine karar verebilir. Bu zamana kadar Dünya Mirası Sözleşmesi Uygulama Yönergesinin söz konusu hükmü iki kez uygulandı. 

Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’ne Kaydedilen Alan Örnekleri

İran Bam Şehri: Aralık 2003 depreminde 26,000 insanın hayatını kaybettiği antik kale ve Bam Şehrini çevreleyen kültürel peyzaj alanı 2004 yılında eş zamanlı olarak UNESCO’nun Dünya Mirası Listesi’ne ve Tehlike Altındaki Dünya Miras Listesi’ne kaydedilmiştir. Büyük oranda yıkılmış Bam Şehri kültürel mirasını koruma amacıyla önemli uluslararası destekler sağlanmıştır.

Yemen Tarihi Zabid Kenti: Son yıllarda Zabid’in üstün arkeolojik ve tarihi mirası ciddi bir oranda zarar görmüştür. Özgün dokuyu oluşturan evlerin %40’ı yerini beton binalara bırakmıştır. Taraf Devletin isteği üzerine, Yemen’deki Tarihi Zabid Kenti 2000 yılında Tehlike Altındaki Dünya Miras Listesi’ne kaydedilmiştir. UNESCO, yerel yönetimlerin kentsel koruma planı geliştirmesinde ve söz konusu Dünya Miras alanının korunmasında stratejik yaklaşım geliştirilmesinde yardımcı olmaktadır. 

Afganistan Bamiyan Vadisi: Kültürel peyzaj alanı, Dünya Mirası Listesine kayıt tarihiyle eş zamanlı olarak 2003 yılında Tehlike Altındaki Dünya Miras Listesine kaydedilmiştir. Terkedilme, askeri harekât ve dinamit patlamaları göz önüne alındığında söz konusu varlık hassas koruma durumunda sayılmaktadır. Anti-personel mayınlar sebebiyle alanın bazı kısımlarına ulaşım sağlanamamaktadır. Afgan Hükümeti’nin isteği üzerine UNESCO, özellikle Bamiyan’daki kültürel mirasın korunması için tüm uluslararası çabaları organize etmeye çalışmaktadır.

Demokratik Kongo Cumhuriyetinde Garamba, Kahuzi-Biega, Salonga, Virunga Milli Parkları ve Okapi Yaban Hayatı Koruma Alanı: Büyük Göller bölgesindeki savaş ve iç savaşların etkisinin bir sonucu olarak, 1994 yılından itibaren Demokratik Kongo Cumhuriyeti beş Dünya Miras alanı Tehlike Altındaki Dünya Miras Listesi’ne kaydedilmiştir. UNESCO, uluslararası koruma sivil toplum kuruluşlarıyla birlikte dağ gorili, kuzey beyaz gergedanı ve okapi gibi nesli tükenmekte olan canlıların yaşam alanını korumak için 1999 yılında uluslararası koruma kampanyası başlatmıştır. Bu kampanya, dört yıl süren ve Birleşmiş Milletler Fonu ve Belçika Hükümeti tarafından finanse edilen 3.5 milyon ABD dolarlık beş alanı kurtarma acil programıyla sonuçlanmıştır. 2004 yılında uluslararası bağışçılar, sivil toplum kuruluşları, Belçika ve Japonya Hükümetleri Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ne söz konusu Varlıkların eski haline dönüştürülmesi için 50 milyon ABD doları ek bağış yapmıştır. 

UNESCO Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’nde 2024 yılında Hindistan’ın ev sahipliği ve başkanlığında gerçekleştirilen Dünya Mirası Komitesi 46. Oturumunda güncellenen şekliyle 56 miras alanı yer almaktadır. Türkiye’nin UNESCO Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’nde miras alanı bulunmamaktadır.

TEHLİKE ALTINDAKİ DÜNYA MİRASI LİSTESİ

Afganistan

• Bamiyan Vadisi Kültürel Peyzajı ve Arkeolojik Kalıntıları (2003)
• Jam Arkeolojik Kalıntıları ve Minaresi (2002) 

Avusturya

• Viyana’nın Tarihi Merkezi (2014)

Amerika Birleşik Devletleri

• Everglades Millî Parkı (2010)  

Bolivya (Çok Uluslu Devleti)

• Potosí Şehri (2014) 

Demokratik Kongo Cumhuriyeti

• Garamba Millî Parkı (1996)
• Kazuhi-Biega Millî Parkı (1997)
• Okapi Tabiat Koruma Alanı (1997)
• Virunga Millî Parkı (1994) 

Endonezya

• Sumatra Tropik Yağmur Ormanı Mirası (2011) 

Fildişi Sahili

• Nimba Dağı Doğal Rezerv Alanı (1992) (*Sınır aşan miras alanı) 

Filistin

• Filistin: Zeytin ve Üzüm Diyarı – Battır, Güney Kudüs Kültürel Peyzajı (2014) 
• Hebron/Al-khalil Tarihi Kenti (2017)
• Saint Hilarion Monastery/ Tell Umm Amer (2024)

Gine

• Nimba Dağı Doğal Rezerv Alanı (1992) (*Sınır aşan miras alanı)   

Honduras

• Río Plátano Biyosfer Rezervi (2011) 

Irak

• Asur (Qal'at Sherqat) (2003)
• Hatra (2015)
• Samarra Arkeolojik Kenti (2007)

Kenya

• Turkana Gölü Millî Parkı (2018)

Kudüs (Ürdün tarafından önerilen miras alanı)

• Eski Kudüs Şehri ve Duvarları (1982) 

Libya

• Cyrene Arkeolojik Alanı (2016)
• Leptis Magna Arkeolojik Alanı (2016)
• Sabratha Arkeolojik Alanı (2016)
• Ghadamès Tarihi Kenti (2016)
• Tadrart Acacus Kaya Sanatı Bölgesi (2016) 

Lübnan

• Rashid Karami Uluslararası Fuar Alanı (2023)

Madagaskar

• Atsinanana Yağmur Ormanları (2010) 

Mali

• Djenné Tarihi Kenti (2016)
• Timbuktu (2012)
• Askia Lahiti (2012) 

Meksika

• Kaliforniya Körfezi Adaları ve Korunan Alanlar (2019)

Mısır

• Abu Mena (2001)

Mikronezya Federal Devletleri

• Nan Madol: Doğu Mikronezya Tören Merkezi (2016) 

Nijer

• Air ve Ténéré Doğal Rezervleri (1992) 

Orta Afrika Cumhuriyeti

• Manovo-Gounda St Floris Millî Parkı (1997) 

Özbekistan

• Şehr-i Sebz Tarihi Kenti (2016) 

Panama

• Portobelo-San Lorenzo: Panama'nın Karayip Tarafındaki Kaleler (2012) 

Peru

• Chan Chan Arkeolojik Alanı (1986) 

Romanya

• Roșia Montană Madeni Peyzajı (2021)

Senegal

• Niokolo-Koba Millî Parkı (2007) 

Sırbistan

• Kosovo Ortaçağ Anıtları (2006) 

Solomon Adaları

• Doğu Rennell (2013)  

Suriye Arap Cumhuriyeti

• Halep Antik Kenti (2013)
• Bosra Antik Kenti (2013)
• Şam Antik Kenti (2013)
• Kuzey Suriye’de Antik Köyler (2013)
• Şövalyeler Kalesi ve Saladin Kalesi (2013)
• Palmyra (2013) 

Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti

• Selous Doğal Rezervleri (2014) 

Ukrayna

• Kiev: Saint-Sophia Katedrali ve İlgili Manastır Binaları, Kiev-Pechersk Lavra (2023)
• L'viv - Tarihi Merkez Topluluğu (2023)
• Odesa Tarihi Merkezi (2023)

Venezuela (Bolivan Cumhuriyeti)

• Coro ve Limanı (2005) 

Yemen

• Marib, Saba Antik Krallığı'nın Simgesel Yapıları (2023)
• Tarihi Zahid Kenti (2000)
• Sana’a Eski Şehri (2015)
• Shibam Eski Suriçi (2015)